बालेनको जितको सन्देश : अजेण्डा अनुमोदन कि ‘फ्रस्ट्रेसन’ ?

काठमाडौं – अन्ततः काठमाडौं महानगरपालिकाको मतगणनाको १२औँ दिनमा मेयरका लागि स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिएका बालेन्द्र शाह (बालेन)ले जित्ने निश्चित भएकाे छ । बालेनले निकटतम प्रतिद्वन्द्वी नेपाली कांग्रेसकी उम्मेदवार सिर्जन सिंह र तेस्रो स्थानमा रहेका नेकपा एमालेका उम्मेदवार केशव स्थापितसँग बनाएको मतान्तरभन्दा गन्न बाँकी मत कम भएकाले उनको जित निश्चित भएको हो । 

यो आलेख तयार पार्दासम्मको मतपरिणामअनुसार बालेन ५५ हजार ७ सय ७७ मतसहित जित नजिक छन् । निकटतम प्रतिस्पर्धी सिंहले ३५ हजार ३ सय ७१ र स्थापितले ३४ हजार ६ सय २६ मत ल्याएका छन् । 

---

कांग्रेसकी उम्मेदवार सिंहले आफ्नो पराजय स्वीकारिसकेकी छन् भने बालेनले आफ्नो जित निश्चित भएपछि सामाजिक सञ्जालमा एउटा पोस्ट लेख्दै आफ्ना शुभेच्छुकलाई बधाई दिएका छन् । काठमाडौंको मेयरको त्रिपक्षीय भिडन्तमा सहभागी स्थापितले पनि केही घण्टापछि आफ्नो हार स्वीकार्नै पर्नेछ । 

तर, देशको संघीय राजधानीसमेत रहेको काठमाडौंको मेयरमा बालेनले आफूले स्वतन्त्र रुपमा उम्मेदवारी दिने भनेर सार्वजनिक गर्दा धेरैले सोचेका पनि थिएनन् उनी मेयर बन्लान् भनेर । कतिपय नेता र कार्यकर्ताले त उनको उम्मेदवारीलाई हाँसोको विषयसमेत बनाएका थिए । काठमाडौंको मेयरमा सबैभन्दा बलिया प्रतिस्पर्धी आँकलन गरिएका स्थापितले उनलाई आफ्नो प्रतिस्पर्धीसमेत ठोनका थिएनन् । स्थापितले बालेनलाई चुनावी प्रचारप्रसारका क्रममा ‘फुच्चे केटो’को संज्ञा दिएका थिए । 

त्यसो त उनले उम्मेदवारी घोषणा गरेकै दिनदेखि सम्पूर्ण क्षेत्रका सेलेब्रिटी र युवा वर्गको उल्लेख्य साथ तथा समर्थन थियो । वैशाख ३० गते हुने निर्वाचनका लागि वैशाख १७ गते निर्वाचन आयोगबाट ‘लौरो’ चुनाव पाएर चुनावी अभियानमा होमिएपछि उनको पक्षमा अझ धेरै सेलेब्रिटी तथा युवपुस्ताको समर्थन देखियो । केही सेलेब्रिटी त उनको घरदैलौ अभियानमै हिँडे । घरदैलोका लागि उनी जहाँ जान्थे, उनको पक्षमा युवाहरूको समर्थन देखिइहाल्थ्यो, उनीसँग सेल्फी खिच्नका लागि उनी घेरिइहाल्थे । उनी सामाजिकदेखि मुलधारका मिडियामा पनि उत्तिकै छाइरहे । 

तर, यति हुँदाहुँदै पनि धैरेको अनुमान थियो– सामाजिक सञ्जालमा चर्चित र युवाहरूको साथ हुनु र चुनावमा भोट पाउनु नितान्त फरक कुरा हुन् । यस्तो अनुमान किन पनि थियो भने २०७४ सालको स्थनीय तह निर्वाचनताका पनि यस्तै भएको थियो । काठमाडौंको मेयरमा तत्कालीन विवेकशील नेपाली दलको तर्फबाट उम्मेदवारी दिएकी रञ्जु दर्शनाको पक्षमा सामाजिक सञ्जाल र चुनावी अभियानमा व्यापक समर्थन देखिए पनि उनी पराजित भएकी थिइन् । 

दर्शना स्वयंले यसपालिको निर्वाचनको सन्दर्भमा एउटा टेलिभिजनमा अन्तर्वार्ताका क्रममा सामाजिक सञ्जालमा चर्चा हुनु र चुनावमा भोट ल्याउनु फरक कुरा हो भन्ने आशयको अभिव्यक्ति दिएकी थिइन् । 

तर, मतगणनामा जे देखिँदै गयो, त्यो सायदै कल्पना गरिएको थियो । मतगणनामा देखिँदै गयो, त्यसले उनले राम्रो भोट पाए पनि त्यो जितका लागि पर्याप्त हुँदैन भनेर अनुमान गरेकाहरूलाई आश्चर्यचकित तुल्यायो भने उनलाई ‘फुच्चे केटो’ भनेर काम आँक्नेहरूलाई ठूलो झट्का दियो । र, नतिजाले जे देखाउँदै गयो, त्यसले परिवर्तन चाहने मतदाता र सुरुवाती दिनदेखि नै उनको पक्षमा देखिएका युवाहरूलाई खुसीयाली दियो । आशा दियो, भरोसा दियो ।

त्रिपक्षीय भिडन्तमा सुरुदेखि नै अग्रता बनाएका बालेन मतगणनाको १२औँ दिन काठमाडौंको मेयरमा ठूलो मतान्तरसहित निर्वाचित हुने पक्का भएको छ । सामाजिक तथा राजनीतिक अवस्थामाथि र्यापमार्फत प्रश्न गरिरहेका बालेन अबको केही दिनमा जवाफ दिने हैसियतमा पुग्दै छन् । 

पेसाले र्यापर र स्ट्रक्चरल इन्जिनियर बालेनको एकाएक उदयको विषय अहिले चियापसलदेखि सामाजिक सञ्जालमा बहसको विषय बनेको छ । दशकौंदेखिका स्थापित दलहरूलाई विस्तापित गरेर उदाएका उनी अहिले धेरैको चासो र चर्चाको केन्द्रमा छन् । सबैभन्दा रोचक कुरा त के छ भने उनले आफूले जति भोट ल्याएर जित्छु भनेका थिए त्यो सत्य सावित हुँदैछ । 

आफ्ना हरेक अन्तर्वार्तामा उनको दाबी थियो– कुल मतदाताको ९० हजार ८ सय ३५ मत ल्याएर जित्छु । आफूले कुल मतदाताको ३० प्रतिशत मत ल्याउँछु भनेर दाबी गर्दा उनलाई धेरैले हाँसोको पात्र बनाएका थिए । 

तर, उनीको अनुमान सही सावित हुने बाटोमा छ । यही अनुपातमा भोट पाइरहे उनले काठमाडौंमा झरेको कुल १ लाख ८९ हजार ४३० को ३० प्रतिशत मत पाउने निश्चित छ ।

यसरी आफूले दाबी गरेजत्ति नै भोटसमेत ल्याएर उनी निर्वाचित हुनुको मुख्य कारण के होला ? उनको चुनावी अजेण्डाबाटै प्रभावित भएर नगरवासीले उनलाई भोट दिएका हुन् कि वाचामात्र गर्ने तर काम नगर्ने अन्य दलबाट ‘फ्रस्टे«टेड’ भएर भोट दिएका हुन् ? अहिले धेरैको मनमा यो प्रश्नको कौतुहलता छ । 

के भन्छन् राजनीतिक विश्लेषकहरू ?​

नगरवासीले उनलाई अनुमोदन गर्नुको मुख्य कारण उनको अजेण्डा नभएको मान्छन् राजनीतिक विश्लेषक नरेन्द्रजंग पिटर । बालेनसँग धनगढीका मेयर गोपाल हमाल र धरानका मेयर हर्क साम्पाङजस्तो स्पष्ट भिजन नभएको बताउँछन् । नगरवासीबाट उनले पाएको भोट हुइम र फ्रेस्ट्रसनको उपज हो भन्ने पिटरको तर्क छ । 

‘दलहरूको गतिविधिले नागरिकमा उनीहरूप्रति विश्वास कम हुँदै गयो । उनीहरू आफ्नो सिद्धान्तको राजनीतिभन्दा सुविधाको राजनीति निरन्तर लाग्दै गएपछि नागरिकहरू निराश हुँदै गए,’ आफ्नो तर्कमा पिटरको खण्डन छ, ‘बालेन पछिल्लो समय विकल्पका रुपमा देखिए । त्यसैले जनताले उनलाई अनुमोदन गरे ।’

बालेनले पाएको भोटमध्ये केही ‘नो भोट’ र केही दलप्रतिको ‘बद्ला’ स्वरुपको भोट भएको उनको भनाइ छ । विश्लेषक पिटरले २०३८ सालमा तत्कालीन काठमाडौं नगर पञ्चायतको प्रमुखमा स्वतन्त्र उम्मेदवार नानीमैयाँ दाहाललाई जिताएर पञ्चायती व्यवस्थासँग बद्ला लिएको घटना स्मरण गरे । 

‘काठमाडौं जस्तो सामरिक रुपमा अत्यन्तै महत्वपूर्ण शहरमा भ्रष्ट शासकहरु जन्मिइरहन्छन् । नागरिकहरू भ्रष्ट शासकहरूको विरुद्धमा यस्ता पात्रहरू निर्वाचित गरिरहन्छन्,’ उनले भने, ‘नागरिकहरू दलहरूप्रतिको अत्याचारविरुद्ध अन्तिमपल्ट सडकमा जानुपुर्व यस्ता पात्रहरू बद्ला स्वरुप उठाउँछन् । नानीमैयाँ दाहाल, गोल्छे सार्की, बालेनहरू प्रतिनिधि पात्र हुन् ।’

धेरैलाई बालेनले मेयरमा लड्ने घोषणा एक्कासी गरेका हुन् वा भनौँ पूर्वतयारी बिना गरेका हुन् भन्ने लागेको छ । तर, यो कुरा साँचो होइन । उनले त आफू मेयरमा लड्ने घोषणा गत निर्वाचनताकै गरिसकेका छन् । काठमाडौं महानगरपालिकाको निर्वाचनकै दिन उनले अर्को पटक आफूले मेयरमा उम्मेदवारी दिने घोषणा गरेका थिए । 

उनले त्यति बेला लेखेका थिए–

मैले आज भोट हालिनँ
किनकि म उम्मेदवार होइन 
मैले सिभिल इन्जिनियरिङमा स्नातक गरेको छु 
स्ट्रक्चरल इन्जिनियरिङमा मास्टर्स गर्दैछु
मलाई देश कसरी बनाउनुपर्छ भनेर थाहा छ
म अर्को पटक आफैँ उम्मेदवार भएर आफैँलाई भोट हाल्नेछु
आफैँ मेरो राष्ट्र विकास गर्नेछु
मलाई अरु कसैको भर लाग्दैन । 

अर्का राजनीतिक विश्लेषक पुरञ्जन आचार्य भने बालेनले पाएको मत यी पाँच वर्षमा उनले गरेको गृहकार्यको प्रतिफल भएको मान्छन् । लामो समयदेखि योग्य प्रतिनिधि खोजिरहेका नगरवासीहरूले बालेनलाई आफ्नो प्रतिनिधिका रुपमा देखे र विश्वास गरे भन्ने आचार्यको बुझाइ छ । 
‘नागरिकले उनलाई योग्य विकल्पका रुपमा देखेर भोट दिएका हुन्,’ उनले भने ।

के भन्छन् बालेनलाई भोट दिएका स्थानीयहरू ?

काठमाडौं वडा नं ३२ कोटेश्वर निवासी मनिष थापाले मेयरमा बालेनलाई भोट दिए । तुलानात्मक रुपमा बालेन आफ्नो काम र योजनामा स्पष्ट भएकाले आफूले उनलाई भोट दिएको थापा बताउँछन् । थापाले बालेनको भिजनमा हरेक क्षेत्रको विकास समेटिएको पाए । 

‘काठमाडौं एक सांस्कृतिक सहर हो । उनले सुरुको केही अन्तर्वार्तामा यहाँको ढुंगेधारा, फाल्चा, चाँडपर्व आदि कुरा राखे र त्यसलाई कसरी संरक्षण गर्न सकिन्छ भन्ने उपाय पनि सुझाए । जसले नेवार समुदायलाई समेत धेरै हदसम्म आकर्षण ग¥यो,’ थापाले बालेनलाई मत दिनुको कारणमा भने, ‘म सामाजिक विकाससँगै आर्थिक विकास, शहरी विकास हुनुपर्छ भन्ने व्यक्ति भएकोले उनको विचार मेरो सोचसँग मिलेको महसुस भयो र आफूले पनि मत हालेँ र चिनेजानेकालाई पनि मत हाल्न सुझाएँ ।’

आफूमाथि अरुले प्रत्यक्ष–अप्रत्यक्ष रुपमा नकारात्मक टिप्पणी गर्दा पनि त्यसको प्रतिरोधमा नउत्रिएर बरु सकारात्मक रुपमा प्रतिक्रिया दिने बानीले पनि थापा आफू बालेनप्रति प्रभावित भएको बताउँछन् । 

थापा अनुभवका हिसावले केशव स्थापित उम्दा भए पनि बोली र व्यवहारले उनी सफल हुन नसकेको बताउँछन् । उनी बालेनले जित्नुको एउटा मुख्य कारण मतदाताहरूको राजनीतिक दलप्रतिको वितृष्णा पनि हो भन्ने मान्छन् । 

काठमाडौं महानगर वडा नं ४ सुकेधारा निवासी सृजन राजवंशीले पनि बालेनको भिजन मन पराएर उनलाई भोट दिए । राजवंशी बालेनलाई पाँच वर्षदेखि तयारी गरिरहेका एक सक्षम उम्मेदवार मान्छन् । त्यसमाथि उनी पेसाले पनि इन्जिनियर भएकाले उनी अझ सक्षम छन् भन्ने लागेर आफूले भोट दिएको राजवंशी बताउँछन् । 

‘पूराना पार्टीहरूमा आफूले जो उठाए पनि जित्छ भन्ने दम्भ थियो । नागरिकहरूले यसपालि एउटा सक्षम उम्मेदवारलाई जिताएर उनीहरूको दम्भ तोड्ने काम गरेका छन्,’ राजवंशीले भने ।

उनले अगाडि भने, ‘काठमाडौंका जनताहरूले आफू कसैको रैती होइन, अधिकांश नेवाःहरू जातीय साम्प्रदायिक कुरामा सहिष्णु नै हुन्छन् भन्ने देखाउन पनि बालेनलाई भोट दिएका हुन् ।’