फेला पर्‍याे अर्को विशाल ब्लाक होल, 'सिल्पिङ ब्लाक हाेल' कस्ताे छ ?

न्युयोर्क- खगोलविद्हरूले पृथ्वीबाट २ हजार प्रकाश वर्षभन्दा कम दूरीमा एउटा विशाल ‘सुतिरहेको विशाल ब्ल्याक होल’ पत्ता लगाएका छन् ।

खगोलविद्हरूले अन्तरिक्षमा असामान्य तर हल्का डगमगाएको पत्ता लगाएपछि आकास गंगा ग्यालेक्सीमा सबैभन्दा ठूलो ज्ञात तारकीय ब्ल्याक होल भेट्टाएका हुन् ।

---

‘जिएआइए बिएच ३ नामक ‘स्लीपिङ जायन्ट’ हाम्रो सूर्यको भन्दा लगभग ३३ गुणा बढी द्रव्यमान छ र यो अक्विला तारामण्डलमा १,९२६ प्रकाश वर्ष टाढा अवस्थित छ, जसले यसलाई पृथ्वीको दोस्रो सबैभन्दा नजिकको ब्ल्याक होलको रूपमा लिन सकिन्छ,’ वैज्ञानिकहरूले भनेका छन् । सबैभन्दा नजिकको ब्ल्याक होल जिएआइए बिएच ३ हो, जुन लगभग १५०० प्रकाश वर्ष टाढा अवस्थित छ र यसको द्रव्यमान हाम्रो सूर्यको भन्दा लगभग १० गुणा मात्रै ठूलो रहेको छ ।

खगोलविद्हरूले वैज्ञानिक समुदायलाई आगामी डाटा रिलिजको लागि युरोपेली अन्तरिक्ष एजेन्सीको ग्याया स्पेस टेलिस्कोपको माध्यमबाट ब्ल्याक होल पत्ता लगाएका हुन् । अन्वेषकहरूले केही फेला पार्ने आशा गरेका थिएनन् तर एक विचित्र गति नजिकैको जिएआइए बिएच ३ को गुरुत्वाकर्षण प्रभाव परिरहेको देखेपछि उनीहरूको आँखा एकटक भएका थिए ।

‘धेरै निस्क्रिय ब्ल्याक होलहरू पहिचान गर्न पर्याप्त नजिकको साथी हुँदैन, त्यसैले तिनीहरू पत्ता लगाउन धेरै गाह्रो हुन्छन् र कुनै प्रकाश उत्पन्न गर्दैनन् । तर, अन्य तारकीय ब्ल्याक होलहरूले साथी ताराहरूबाट सिफन सामग्री र पदार्थको आदानप्रदानले चम्किलो एक्स किरणहरू जारी गर्दछ, जुन टेलिस्कोपहरू मार्फत देख्न सकिन्छ,’ युरोपियन ग्यागा स्पेशका एक अधिकारीले भने ।

अक्विला तारामण्डलमा पुरानो विशाल ताराको डगमगाउने हलचलले यो सुप्त ब्ल्याक होलको साथ कक्षीय नृत्यमा रहेको खुलासा गर्‍यो । र, यो गायाले देखेको तेस्रो यस्तो निष्क्रिय ब्ल्याक होल हो।

अन्वेषकहरूले चिलीको अटाकामा मरुभूमिमा रहेको युरोपेली दक्षिणी अब्जर्भेटरीको धेरै ठूलो टेलिस्कोप र अन्य भू–आधारित वेधशालाहरू प्रयोग गरी गाया बि ३ को द्रव्यमान पुष्टि गर्न प्रयोग गरेका थिए । र, तिनीहरूको अध्ययनले यस्तो विशाल ब्ल्याक होल कसरी भयो भन्ने नयाँ संकेतहरू पनि प्रदान गरेको छ। यो निष्कर्ष मंगलबार एस्ट्रोनोमी एन्ड एस्ट्रोफिजिक्स जर्नलमा प्रकाशित भएको छ ।

फ्रान्सको नेशनल सेन्टर फर साइन्टिफिक रिसर्चको एक हिस्सा र अब्जर्भेटोयर डे पेरिसका खगोलविद् पास्क्वाले पानुज्जोले भने, ‘कसैले पनि उच्च द्रव्यमानको ब्ल्याक होल नजिकै लुकेको अहिलेसम्म पत्ता लगाएका थिएनन तर  फेला पार्ने आशा पनि गरेको थिएनन् । उनले अगाडि भने, ‘यो खोजको प्रकार हो जुन तपाईंले आफ्नो अनुसन्धान जीवनमा एक पटक गर्नुहुन्छ ।’ एजेन्सी