बिहारमा बिजुली निर्यातको सम्भावना

नेपाल–भारत विद्युत् आदान–प्रदान समितिको १४ औं बैठकमा नेपालको वर्षायामको बिजुली बिहारमा निर्यात गर्ने सम्बन्धमा एक महिनाभित्र ‘मोडालिटी’ तयार गर्ने सहमति भएको छ । वर्षायामअघि नै यसलाई तार्किक निष्कर्षमा पुर्‍याउने दुई मुलुकबीच भएको सहमतिले ऊर्जा क्षेत्रमा द्विपक्षीय सहयोग अझ वृद्धि हुने अपेक्षा घनीभूत भएको छ । दुई मुलुकबीच ऊर्जा क्षेत्रमा सहकार्यबारे धेरै चरणमा छलफल र बहस हुँदा ४५२ मेगावाटसम्मको बिजुली निर्यातको ढोका खुलिसकेको छ— भारतको ऊर्जा विनिमय (आईईएक्स) मा ।

पछिल्लोपटक नेपाल भारत ऊर्जा सचिव स्तरीय बैठकमा नेपाली पक्षले वर्षायामको बिजुली बिहार राज्य वा बिहारका प्रसारण संरचना उपयोग गरी भारतको केन्द्रीय ग्रीडसम्म नेपालको बिजुली लैजाने प्रस्ताव गरेको थियो । नेपालको उक्त प्रस्ताव उपर सचिव स्तरीय बैठकले ऊर्जा आदान प्रदान समितिलाई यस सम्बन्धी निर्णय लिन कार्यादेश दिएको थियो । सोही कार्यादेश अनुसार गत शुक्रबार भारतसँग भएको बैठकमा एक महिनाभित्र के कसरी बिजुली लैजाने भन्ने तय गर्ने सहमति भएको हो । यो सहमतिअनुसार आगामी वर्षायामअघि नै मोडालिटी तय गर्ने भनिएको छ । यसपालिको आउँदो वर्षायाममा करिब ५ सय मेगावाट बिजुलीको बिहारलाई बेच्ने योजना नेपाल विद्युत् प्राधिकरणको छ । उक्त योजना साकार पार्न दुवै देशका अधिकारीबीच एकप्रकारको सहमति भइसकेको हुनाले आशावादी हुने ठाउँ पनि छ । 

भारत आफैमा नवीकरणीय ऊर्जा अभावग्रस्त मुलुक हो । त्यसमाथि भारतले अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चहरुमा नवीकरणीय ऊर्जा उपयोगलाई जोड दिने वाचा गरिसकेको छ । विशेष गरी करिब दुई तिहाई गैरनवीकरणीय ऊर्जाको हिस्सा रहेको भारतलाई नवीकरणीयमा जान आन्तरिक र बाह्य दुबै दबाब छ । यसकारण भारतको ऊर्जा आवश्यकताको सम्बोधन केही हदसम्म भए पनि नेपालले गर्न सक्छ । फेरि नेपाल र भारतबीच ऊर्जा उत्पादन र खपतको प्रकृति पनि ठ्याक्कै मिलेको छ । भारतमा ऊर्जा माग र खपत ज्यादा भएका बखत नेपालमा जलविद्युत् उत्पादन जडित क्षमताअनुसार नै हुने गर्छ । भारतमा ऊर्जाको खपत कम भएका बखत नेपालमा माग बढी हुने गर्छ । यही भएर हामी वर्षायाममा बिजुली निर्यात गर्छाैं र हिउँदयाममा आयात ।

दुई देशबीच विभिन्न द्विपक्षीय संयन्त्रका बैठकहरुमा अन्तर्देशीय प्रसारण लाइन नयाँ निर्माण गर्ने, विद्यमान प्रसारण लाइनको क्षमता बढाउने वा अद्यावधिक गर्ने । बिजुली कारोबारको परिमाणलाई अझ बढाउनेलगायतका सहमति भएका छन् । त्यसअनुसार ४०० केभी र २०० केभीका नयाँ प्रसारण लाइन बनाउने सहमति भएको छ । सहमति कार्यान्वयन गर्न बुटबल–गोरखपुर ४०० केभीमा तीव्र गतिमा काम अघि बढेको छ । नयाँ प्रस्तावित ४०० केभीका थप लाइनहरुमा पनि काम अघि बढेका छन् । ढल्केबर मुजफ्फपुर ४०० केभीको प्रसारण क्षमता ८ सय मेगावाट तुल्याएको छ । अन्य विद्यमान १३२ केभीका प्रसारण लाइनबाट ४ सय मेगावाट र ढल्केबाट ८ सय गरी नेपालले अहिले नै १२ सय मेगावाट बिजुली भारत पठाउन सक्छ । आगामी दिनमा बन्ने नयाँ प्रसारण लाइनहरुले यस्तो क्षमता अझ बढाउनेछ ।

प्रसारण लाइनमा भारत गम्भीर हुनुको अर्थ भोलिका दिनमा उसले नेपालको बिजुली लैजाने योजना बनाएको सहजै अनुमान गर्न सकिन्छ । ऊर्जा वार्ता कर्मचारी तहमा मात्र सीमित हुँदै आएको छ । अब सरकारले पूर्णता पाएपछि मन्त्री वा प्रधानमन्त्रीस्तरमै ऊर्जा सहकार्यमा घनीभूत छलफल र बहस हुनुपर्छ । राजनीतिक तहमा हुने सैद्धान्तिक, नीतिगत र कार्यगत निर्णयले कर्मचारीतन्त्रमा काम गर्न मद्दत पुग्छ । त्यसकारण राजनीतिक तह नै गम्भीर हुनुपर्ने जरुरी छ ।

बिहारको निर्णयको प्रतीक्षामा रहेको नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले आगामी वर्षायाममा जगेडा बिजुली पठाउने अनुमति पायो भने दु्ई देशको आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक र जनस्तरमा कायम रहेको सम्बन्ध अझ बढ्नेछ ।