ओमानको मध्यस्थतामा अमेरिका- इरान बिच भाेली बार्ता हुने

संयुक्त राज्य अमेरिका र इरानबीचको लामो समयदेखिको तनाव फेरि एकपटक सतहमा छ । तर, यसैबिचमा दुवै पक्षले शनिबार ओमानको राजधानी मस्कटमा हुने अप्रत्यक्ष उच्चस्तरीय वार्ताको तयारी गरिरहेका छन्।

अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले ‘प्रत्यक्ष’ वार्ताको रूपमा वर्णन गर्दा इरानले भने यो तेस्रो पक्षहरूमार्फत मध्यस्थता गरी ‘अप्रत्यक्ष’ वार्ता जनाएको छ ।

गत सोमबार ट्रम्पले घोषणा गरे कि संयुक्त राज्य अमेरिका र इरान इरानको आणविक कार्यक्रममा ‘प्रत्यक्ष’ वार्तामा संलग्न  रहेका छन् तर मंगलबार इरानका विदेशमन्त्री सैयद अब्बास अराघचीले ओमानमा अप्रत्यक्ष उच्चस्तरीय वार्ता हुन सक्ने पुष्टि गरेका थिए ।

इरानी सञ्चारमाध्यमका अनुसार ओमानमा हुने सो बार्ताका लागि इरानी बिदेश मन्त्री अराघची र मध्यपूर्वका लागि अमेरिकी विशेष दूत स्टिभ विटकफले आ–आफ्नो प्रतिनिधिमण्डलको नेतृत्व गर्नेछन् ।

यसले गत महिना प्रत्यक्ष आणविक वार्ताका लागि ट्रम्पको सार्वजनिक आह्वान गरेका थिए । कूटनीतिक प्रयास असफल भएमा सैन्य विकल्पहरूमा जाने ट्रम्पको चेतावनी यसमा जोडेर हेरिएको छ । जसका कारण मध्यपुर्वको यस  क्षेत्रमा तनाव बढाएको छ। जवाफमा इरानी राष्ट्रपति मसुद पेजेस्कियानले मार्च  ३० मा भने कि तेहरानले ओमानमार्फत पठाइएको सन्देशमार्फत प्रत्यक्ष वार्तालाई अस्वीकार गरिएको छ । तर, उनले यो पनि भनेका थिए कि वाशिंगटनको व्यवहारमा निर्भर अप्रत्यक्ष वार्ताका लागि खुल्ला रहनेछौं ।

ओमानले वाशिंगटन र तेहरान दुवैसँग लामो समयदेखि मैत्रीपूर्ण सम्बन्ध राख्दै आएको छ र संकटको समयमा बारम्बार तटस्थता भूमिका खेलेको पनि छ।
सन् २०२० को शुरुमा अमेरिकाले इरानी जनरल कासिम सुलेमानीको हत्या गरे पछि दुई देश खुला द्वन्द्वको छेउमा नै थिए। तर, त्यो क्षणमा ओमानले चुपचाप दुवै पक्षहरू बीच गोप्य सञ्चारको सुविधा दिएर तनाव कम गर्नको लागि कदम चालेको थियो ।

इरान– अमेरिकाभन्दा पर सम्बन्ध रहेको ओमानले धेरै क्षेत्रीय द्वन्द्वहरूमा मध्यस्थता गरेको छ। यसले यमनको युद्ध समाधान गर्ने प्रयासमा हुथी प्रतिनिधिमण्डलहरूको आयोजना गरेको छ र २०२२ देखि वास्तविक युद्धविरामलाई मध्यस्थता गर्न मद्दतसमेत गरिरहेको छ। अप्रिल २०२३ मा ओमानी र साउदी प्रतिनिधिहरूले हुथी नेताहरूसँग वार्ता गर्न सानाको भ्रमणसमेत गरेका थिए । ओमानले सिरियाली संकट, खाडी कूटनीतिमा देखा परेको दरार र साउदी अरेबिया–इरानबीच सामान्यीकरणको प्रयासमा पुलको रूपमा पनि काम गरिरहेको छ ।

वार्ता सकारात्मक कदम भए पनि चुनौतीहरूको सामना गर्नुपरिरहेको छ । पहिलो, क्षेत्रीय वातावरण बढ्दो अस्थिर छ। गाजामा द्वन्द्व, लेबनानमा अशान्ति र लाल सागरमा ढुवानी अवरुद्ध सबैले अप्रत्याशित सुरक्षा परिदृश्यमा योगदान पुर्‍याउँन सक्छ । कुनै पनि फ्ल्यास पोइन्टले कूटनीतिक प्रयासहरूलाई युद्दमा लैजान सक्छ र अनावश्यक वृद्धि निम्त्याउन सक्छ।

दोस्रो, इरानले अमेरिकी नियतप्रति शङ्का गरिरहेको छ। सन् २०१५ को आणविक सम्झौताबाट ट्रम्प प्रशासनको फिर्ता र व्यापक प्रतिबन्धहरू लगाउँदा विश्वास घटेको छ। वाशिंगटनले नवीकरणको संलग्नता खोज्दा पनि तेहरानले पुनः उल्टो हुन सक्ने डरको प्रक्रियामा प्रतिबद्ध हुनदेखि सावधान छ।

अन्तमा, वार्ता सुरु हुनु अघि नै दुई पक्षहरू ढाँचामा असहमत छन्। ट्रम्पले प्रत्यक्ष वार्ताको लागि जोड दिइरहेका छन् जबकि इरानले मध्यस्थकर्ताहरू मार्फत मध्यस्थतामा जोड दिइरहेको छ, यो अविश्वास कति गहिरो छ भन्ने संकेत पनि हो।