अब 'एक्सरे'को आवश्यकता नपर्ने, सेन्सरले नै बताउनेछ हड्डीको अवस्था

काठमाडौँ- दुर्घटनाका कारण भाँचिएको हड्डी मिलाउन आवश्यक पर्ने उपचार पद्धतिमा अब ठूलो परिवर्तन हुने भएको छ ।

मोतीलाल नेहरू  नेशनल इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजी (एमएनआइटी) प्रयागराज र किंग जर्ज मेडिकल युनिभर्सिटी (केजीएमयु) लखनउका वैज्ञानिकहरूले संयुक्त रूपमा एक अत्याधुनिक सेन्सर उपकरण विकास गरेका छन्।

यो यन्त्रले एक्स–रे बिना नै भाँचिएको हड्डी कति निको भयो भनेर बताउँन सक्नेछ । यस यन्त्रको प्रयोगले बिरामीहरूलाई बारम्बार एक्स–रे गराउनु पर्दैन, जसले गर्दा समय र पैसाको बचत मात्र होइन, विकिरणको साइड इफेक्टबाट पनि राहत मिल्नेछ। हाल यो यन्त्रको परीक्षण प्रयोगशाला स्तरमा सफलतापूर्वक सम्पन्न भएको छ । भविष्यमा यसलाई व्यावसायिक रूपमा उत्पादन गरी अस्पतालमा प्रयोग गर्ने योजना छ ।

यो सेन्सर विशेषगरी दुर्घटना वा अन्य कारणले हड्डी भाँचिएको र उपचारमा रिङ फिक्सेटर उपकरण वा अंग पुनर्निर्माण यन्त्र प्रयोग हुने बिरामीका लागि उपयोगी हुनेछ। सामान्यतया यस्तो अवस्थामा हड्डी कति जोडिएको छ भन्ने थाहा पाउन बारम्बार एक्स–रे गर्नु पर्ने यसअघिका झन्झटवाट मुक्त हुन सकिने भएको छ।

खासमा, अब शल्यक्रियाको समयमा नै यो सेन्सर हड्डी जडान गर्ने रड वा फिक्सेटरमा जडान गरिने छ, जसले हड्डीको अवस्थाको बारेमा समय समयमा जानकारी दिनेछ। यो सेन्सर अप्टिकल फाइबर टेक्नोलोजीमा आधारित छ, जुन पूर्ण रूपमा विद्युतीय रूपमा निष्क्रिय छ र शरीरमा कुनै प्रतिक्रिया उत्पन्न गर्दैन। अब यसलाई वास्तविक बिरामीहरूमा परीक्षण गर्ने तयारी भइरहेको छ। उपकरणको पेटेन्ट गर्ने प्रक्रिया पनि सुरु भएको छ ।

भारत सरकारको विज्ञान र इन्जिनियरिङ अनुसन्धान बोर्डबाट स्वीकृति र कोष प्राप्त भएपछि परियोजनाको काम २०२३ मा सुरु गरिएको थियो। खासमा एमएनएनआईटीको एप्लाइड मेकानिक्स विभागका सहायक प्राध्यापक डा. अभिषेक तिवारी, ईसीई विभागका प्राध्यापक योगेन्द्र कुमार प्रजापति, केजीएमयूका अर्थोपेडिक सर्जन डा. रविन्द्र मोहन र अनुसन्धानकर्ता विद्यार्थी अर्चना र ऋषभ सिंहको मुख्य योगदान रहेको छ ।

प्रमुख अनुसन्धानकर्ता डा. अभिषेक तिवारीले भने, ‘हड्डी निको हुने गति हरेक बिरामीको फरक हुन्छ। उदाहरणका लागि मधुमेहका बिरामीहरूमा यो प्रक्रिया ढिलो हुन्छ र युवाहरूमा यो प्रक्रिया छिटो हुन्छ। यो सेन्सरले डाक्टरलाई फिक्सेटर कहिले हटाउने र कहिले हटाउने भनेर बताउन मद्दत गर्नेछ ।’

अहिलेसम्म बिरामीले हड्डीको अवस्था थाहा पाउन बारम्बार एक्स–रे गराउनुपर्ने बाध्यता महँगो मात्र नभएर स्वास्थ्यका लागि हानिकारक पनि हुने गरेको थियो । कयौं पटक हड्डी पूरै जोडिन नसके पछि फिक्सेटर हटाइने गरिन्थ्यो, जसका कारण बिरामीले फेरि शल्यक्रिया वा अन्य समस्या झेल्नुपर्थ्यो।

डा. तिवारी भन्छन् कि एक्स–रेमा सामान्यतया सीमितता हुन्छ र कहिलेकाहीँ पूर्ण जानकारी उपलब्ध हुँदैन, जसले उपचारमा जटिलता बढाउँछ। तर, यस सेन्सर प्रणालीबाट डाक्टरले कति हड्डी जोडिएको छ र कुन चरणमा उपचार अघि बढाउने भन्ने निर्णय गर्न सक्नेछन्।