काठमाडौँमा किन बढ्छ वायु प्रदूषण ?

काठमाडौँ- केही दिनदेखि काठमाडौँ उपत्यकामा वायु प्रदूषण बढेको छ । विश्वको प्रदूषित सहरहरूमध्ये तेस्रो नम्बरमा रहेको काठमाडौँ आज पहिलो नम्बरमा आएको छ ।
आज बिहान काठमाडौँको एयर क्वालिटी इन्डेक्स (एक्युआई) २४७ थियो भने भक्तपुरको एक्युआई सबैभन्दा बढी ३१२ छ । त्यस्तै ललितपुरको एक्युआई १९६ छ ।
एक्युआई शून्यदेखि ५० सम्म भयो भने एकदम राम्रो (ग्रीन) मानिन्छ । एक्युआई ५१ देखि एक सयसम्मलाई होसियार (पहेंलो) मानिन्छ । एक सय एकदेखि १५० सम्मलाई असर गर्ने रूपमा लिइन्छ । १५१ देखि दुई सयसम्मको एक्युआइलाई अस्वस्थकरका रुपमा लिइन्छ । त्यस्तै दुई सय एकदेखि तीन सय सयसम्मको अति अस्वथकर मानिन्छ । तीन सय एकदेखि चार सयसम्मलाई खतरनाक र चार सय एकदेखि चार सय ५० सम्मलाई अति खतरा मानिन्छ । अहिले ठ्याक्कै नेपालको तीन सयको हाराहारीमा छ, जुन अति अस्वस्थकर हो ।
२०७७ सालमा काठमाडौँको रत्नपार्कको एक्युआई ६ सयमाथि पुगेको थियो । त्यसयता त्यति धेरै भने पुगेको छैन ।
चारैतिर डाँडाले घेरेको कारणले पनि काठमाडौँमा बढी प्रदूषण हुने जलवायु विज्ञ डा. धर्मराज उप्रेतीले इकागजलाई बताए । उनका अनुसार काठमाडौँमा डाँडाले घेरेकाले प्रदूषण बाहिर जान नसकेको हो । उनले काठमाडौँमा प्रदूषण अझै बढ्ने बताए ।
वन डढेलो नियन्त्रण नभएसम्म प्रदूषण पनि बढ्दै जाने वातावरण विभागका उपमहानिर्देशक तारादत्त भट्टले इकागजलाई बताए । उनले डढेलो र जथाभावी फोहर जलाएकाले बढी प्रदूषण भएको बताए । 'देशभर लागेको डढेलोको असर काठमाडौँ उपत्यकामा परेको छ,' भट्टले भने, 'डढेलो लगाउन नहुनेबारे सचेतना फैलाउनुपर्छ र डढेलो लगाउनेलाई कारबाही गर्नुपर्छ ।'
संसारका वायु प्रदूषण हुने १० वटा ठूला सहर भारतमा पर्छ । आजै अप्रिल १० मा आइक्यु एयरमा हेर्ने हो भने भारत पुरै रातो अर्थात अति अस्वस्थकर मात्रै देखिन्छ । काठमाडौँ, भारतको बिहार, दिल्ली, पटनादेखि उडिसासम्म र बंगलादेशमा बढी वायु प्रदूषण छ । बिहानभन्दा अझ बढी दिउँसो र साँझमा बढी प्रदूषण बढ्छ ।
वायु प्रदूषण बढ्नुको कारण
वायु प्रदूषण बढ्नुको विभिन्न कारणहरू छन् । यतिबेला पश्चिम वायु कमजोर हुन्छ । कहिले एक्टिभ हुन्छ त कहिले इनएक्टिभ हुन्छ । किनभने पश्चिम वायुको फ्रिक्वेन्सी हुन्छ । पश्चिम वायु कमजोर हुनुको असर वायु प्रदूषणमा पर्छ । 'यतिबेला सुख्खा हुन्छ अनि धुलो उड्छ र धुलो वायुमण्डलमा जान्छ । त्यस्तै सुख्खाको कारण धेरै डढेलो लाग्छ र त्यो धुवाँ वायुमण्डलमा जान्छ,' उप्रेतीले भने, 'जति सवारीसाधन चल्छ त्यसको धुवाँधुलो पनि वायुमण्डलमा जान्छ । एउटा ओजनको लेयर बन्छ । त्यो लेयर एउटा धेरै माथि आकाशको नजिक हुन्छ भने अर्को पृथ्वीको नजिक हुन्छ । त्यसले इन्फिकेसन ल्याउँछ । वायु प्रदूषण हट्ने दुई वटा उपाय मात्रै छन् । एउटा हावा चल्नु पर्यो । अर्को पानी पर्नु पर्यो । हामीमा अहिले न हावा चलेको छ न पानी परेको छ ।'
काठमाडौँ उपत्यकामा किन बढ्छ वायु प्रदूषण ?
'काठमाडौँ आज विश्वको सबैभन्दा बढी प्रदूषण हुनुको कारण भनेको काठमाडौँको जुन आकार छ चारैतिर डाँडाले घेरेको उपत्यका छ । उपत्यका भएकाले यहाँ बाहिरबाट प्रदूषण आउँछ तर यहाँबाट प्रदूषण बाहिर जान पाउँदैन,' उप्रेतीले इकागजसँग भने, 'काठमाडौँ डाँडाले घेरेकाले प्रदूषण बाहिर जानलाई दुई वटा तरिका छ । एउटा जोडले हावा चल्नु पर्यो त्यसले प्रदूषण बाहिर लैजान्छ । अर्को त पानी पर्नु पर्यो । काठमाडौँमा यी दुवै नभएकाले २/४ दिन प्रदूषण निकै बढ्दै जान्छ । चैत ३० गते वैशाख १ गते पानी पर्ने भएकाले प्रदूषणको विष पखाल्छ । तर त्यसपछि फेरि प्रदूषण बढ्छ ।'
वायु प्रदूषणले स्वास्थ्यमा पार्ने असरहरू
स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्या मन्त्रालय र स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषद्ले सन् २०२० मा प्रकाशित गरेको प्रतिवेदनअनुसार नेपालमा ७१ प्रतिशत मृत्युको कारण नसर्ने रोग भएको उल्लेख गरिएको छ । जसको पहिलो स्थानमा मुटु तथा रक्तनलीसम्बन्धी रोग उल्लेख छ । त्यस्तै दोस्रोमा श्वासप्रश्वाससम्बन्धी दीर्घरोग रहेको छ ।
वायु प्रदूषणले मानिसको स्वास्थ्यमा तत्कालभन्दा बढी दीर्घकालीन असर गर्छ । जस्तै श्वासप्रश्वास, दीर्घ रोग, मुटु तथा रक्तनली सम्बन्धी रोग, दमको रोग, फोक्सोको क्यान्सरको जोखिम, आँखा, नाक र घाँटीको संक्रमणलगायत रोगहरू निम्त्याउँछ ।
मर्निङ वाक र इभिनिङ वाक नगरौँ
बुझ्नुपर्ने कुरा २/३ वटा महत्वपूर्ण कुरा छ । बाहिर हिँडडुल गर्दा मास्कको प्रयोग गर्नुपर्छ । १५/२० दिन मर्निङ वाक र इभिनिङ वाक नगर्दा राम्रो हुन्छ । बाहिर गर्ने व्यायामहरू इनडोर गरौँ ।
प्रदूषणले आँखा पोल्ने, बिझाउने, सुक्खा हुने, पाक्नेलगायत समस्या देखिने नेत्र रोग विशेषज्ञ प्रा. डा. सुनु दुलालले बताइन् । आँखा पोल्दा र बिझाउँदा आँखा मिच्न नहुने उनले बताइन् । उनका अनुसार आँखा मिच्दा घाउ हुन सक्ने र अन्धोपनसम्म हुन सक्ने उनले जानकारी दिइन् ।
वायु प्रदूषणले बालबालिकामा निकै असर गर्छ, स्वासप्रश्वासमा । मुटुको रोगी, वृद्धवृद्धालाई धेरै गर्छ । जस्तै कसैलाई कोभिड भएको छ भने उसलाई धेरै असर गर्छ । किनकी कोभिडको विरामीलाई खोकी लाग्छ, खोकीले झन गाह्रो बनाउँछ । गर्भवतीलाई पनि गाह्रो बनाउँछ ।
'हामीले हावाको नाममा विष नै खाइरहेका छौँ । यसको असर करिब ६ महिनापछि देखिन्छ । क्यान्सर, फोक्सो बिरामीलाई झन् बढी सताउँछ । मुटुको बिरामीलाई धेरै असर गर्छ,' उप्रेतीले भने, 'अहिलेको प्रदूषणमा लिड पनि छ, माइक्रो इलिमेन्टहरू धेरै हुन्छ । अहिलेको अहिले नै धेरै असरभन्दा पनि खाँदै गर्दा असर गर्ने हो । हावामा हुने २.५ पीएम ३१ गुणा बढी छ । डब्लुएचओले तोकेको भन्दा ३१ गुणा बढी हुनु भनेको धेरै हो ।'

हिमतालको संरक्षण र मौसम पूर्वानुमान प्रणालीलाई सुदृढ बनाउन सरकार प्रतिबद्ध छ …

यी पाँच प्रदेशमा हावाहुरीको सम्भावना, सतर्कता अपनाउन आग्रह

सगरमाथा आरोहणको तयारी तीब्र, बाटो बनाउन ‘आइसफल डाक्टर’

उपत्यकासहित ठाउँठाउँमा वर्षा

देशका अधिकांश भागमा आज मौसम सफा रहने

पर्याप्त वर्षा नहुँदा काठमाडौंको आकाश खुलेन

नेपालमा भेटिए छेपारोका तीन नयाँ प्रजाति

प्रतिक्रिया