भदौ २ मा सेयर बजार परिसूचक (नेप्से) ३१९८.६० बिन्दुमा हुँदा कुल बजार पुँजीकरण नेपाली अर्थतन्त्रको आकारभन्दा ठूलो बनेको थियो । त्यसयता लगानीकर्ताले सेयर बजारमा झण्डै सात खर्ब रुपैयाँ गुमाइसकेका छन् । यसबीचमा सेयर बजारलाई प्रभावित गर्ने धेरै घटना भए, सेयर बजारको तीव्र उथलपुथलका लागि यी कारक बनेका छन् । हुन त, धितोपत्र बोर्डले असारमा लगानीका लागि जोखिम रहेको भन्दै ५१ कम्पनीको सूची सार्वजनिक गर्‍यो; बोर्डले कतिपय कम्पनीको सेयर मूल्यमा चलखेल भएको आशंकामा छानबिन गरी धितोपत्रजन्य कसूरमा कारबाही गर्ने बताएको थियो । त्यसमा भित्री कारोबार, सर्कुलर ट्रेडिङ वा सेयर कर्नरिङको आशंका गरिएको थियो, तर छानबिन भएन । यसले फगत लगानीकर्ता अत्याउने काममा नियामक निकाय संलग्न भएको देखिन्छ ।

सेयर बजारलाई बिनाहस्तक्षेप स्वस्थ ढंगले चल्न दिनुपर्छ । सेयर बजार सबैभन्दा जोखिमयुक्त लगानीको क्षेत्र हो भन्ने जानेर नै लगानीकर्ता यसमा पसेका हुन्छन् । तर सेयर बजार घट्नुलाई सेयर बजारको समस्या भनेर व्याख्या हुने गरेको छ । सेयर बजार घट्न थालेपछि लगानीकर्ताका नाममा सट्टेबाजहरू अर्थमन्त्रीकहाँ डेलिगेसन जाने, अनशन बस्ने आन्दोलन गर्ने जस्ता संसारमा विरलै हुने हाँडीगाउँको जात्रा हाम्रो मुलुकमा देखिन्छ । अर्थमन्त्रीले पनि आधारभूत विषयवस्तुमा प्रवेश नै नगरी सेयर बजारको समस्या समाधानमा अग्रसर भइहाल्ने, अर्थमन्त्री भएको जे सुकै पनि त गर्न सकिहाल्छु भनेर शक्तिमान बनेर निस्कने चलन छ । यी गलत अभ्यास हुन् । सरकारको खर्च नहुने, अझै खर्च गर्न नपाउने ‘गभर्मेन्ट सटडाउन’को स्थिति मुलुकमा उत्पन्न भएको बेला बजारमा स्वाभाविक रूपमा तरलता कम हुने नै भयो । त्यसले अन्य क्षेत्रजस्तै सेयर बजारलाई पनि प्रभाव पार्ने नै भयो । त्यत्तिकैमा एक हुल सेयर बजारका लगानीकर्ता नामधारी टोली अर्थमन्त्रीकहाँ पुग्यो, अर्थमन्त्री पनि कति फुर्सदिला हुन् । उनीहरूको समस्या ध्यान दिएर सुने अनि फोन घुमाएर नेपाल राष्ट्र बैंकका गभर्नरलाई आदेश गरिहाले– ‘सेयर बजारको समस्या तुरुन्त समाधान गर्नू ।’ 

---

यति नाटक मञ्चन गर्न पाएपछि सूचनाका खेलाडी सट्टेबाजले सोझासीधा लगानीकर्तालाई हौस्याउन पाइहाले । पूर्ववर्ती अर्थमन्त्री डा. युवराज खतिवडा पनि अनावश्यक रूपमा सेयरको मूल्य पनि तरकारीको मूल्य जस्तै त हो, माग र आपूर्तिको नियम लागू भइहाल्छ भन्दै बोल्दै हिँड्थे । सेयर बजारको बारेमा बोल्नुछैन भन्दै सेयर बजारका सम्बन्धमा अभिव्यक्ति दिइरहने । अहिलेका अर्थमन्त्रीले पनि म सेयरबजारका बारेमा बोल्दिनँ भन्दै बोलिरहेको सुनिन्छ । यो अनावश्यक हो । बजारको आफ्नै नियम छ, यो आफ्नै गतिमा कहिले बढ्छ, कहिले घट्छ । 

नियामकले गरिदिनुपर्ने कामहरू सीमित छन् । पुँजी बजारलाई साँच्चै पुँजी परिचालनको माध्यम बनाउने हो भने आज बेच्दै अलिकति मार्जिन निकाल्दै फेरि त्यहीँ खेल्दै गर्ने लगानीकर्तालाई निरुत्साहित गर्ने । त्यो काम यसअघिका अर्थमन्त्री विष्णुप्रसाद पौडेलले गरेका थिए । उनले एक वर्ष होल्ड गरेर बेच्नेलाई ५ प्रतिशत पुँजीगत लाभकर र एक वर्षभन्दा कम अवधिमा बेच्नेलाई ७.५ प्रतिशत पुँजीगत लाभकर लगाइयो । सेयर बजारबाट कमाएको पैसा अन्य क्षेत्रमा पनि लगानी होस्, थोरै मार्जिनमा खेलिरहने लगानीकर्तालाई यसले निरुत्साहित गर्न खोजेको देखिन्छ । बजारलाई स्थायित्व दिने र समावेशी बनाउने हो भने जति धेरै साना मझौला लगानीकर्ताको प्रवेश गरायो त्यति धेरै सेयर बजार परिपक्व हुन्छ अर्थात् स्थायित्व प्राप्त गर्छ । नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार सेयर बजारमा अहिले एक खर्बभन्दा धेरै सेयर धितोमा ऋण परिचालन भएको छ । सेयर धितोमा लिइएकोमध्ये अधिकांश ऋण सेयर बजारमा परिचालित भएको छ । त्योमध्ये ठूलो परिमाणको ऋण अर्थात् १ करोडभन्दा धेरै ऋण आर्थिक वर्ष २०७७–७८ मा १३३ प्रतिशतले बढ्यो । केहीले त एक अर्ब भन्दा धेरै ऋण लिएका छन्, ठूलो ऋण लिनेले बजारमा सेयर कर्नरिङ गर्दै कम परिमाण मात्र रहेका सूचीकृत कम्पनीको सेयर मिलेमतोमा बढाए भन्ने हो ।

सेयर बजारमा बैंकले ऋण प्रवाह गर्न थालेको पनि धेरै भएको छैन । सेयर बजार क्र्यास भएपछि त्यसलाई उठाउन २०६४ सालबाट बैंकले सेयर धितोमा कर्जा प्रवाह गर्ने व्यवस्था भएको हो । सेयर बजारलाई पुँजी परिचालनको महत्वपूर्ण औजारका रूपमा विकास गर्नुपर्छ । उदाहरणका लागि, नेपाल विद्युत् प्राधिकरणको सहायक कम्पनी माथिल्लो तामाकोशीले हकप्रद सेयर जारी गरेर यसको ऋण छिटो तिर्ने र लगानीकर्तालाई प्रतिफल पनि दिने साथै अर्को जलविद्युत् आयोजना बनाउन सकिने अवधारणा प्राधिकरणका नवनियुक्त कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङले अघि सारेका थिए । व्यवसायका लागि पुँजी परिचालन गर्न सेयर बजारको महत्वपूर्ण भूमिका छ । त्यसकारण यसलाई बचाएर राख्नुपर्छ । यसमा अनावश्यक चलखेल गरेर बजारमा तीव्र उतारचढाव गराएर लगानीकर्तामा वितृष्णा सिर्जना गरेको खण्डमा भोलि प्राथमिक सेयर निष्काशन (आइपीओ) समेत नबिक्ने अवस्था सिर्जना भयो भने त्यो दुर्भाग्यपूर्ण हुनेछ । अहिले सेयर बजारमा लगानीकर्ताको उत्साहजनक सहभागिता रहेको छ । त्यो उत्साहलाई कायम राख्न सेयर बजारको समावेशी विस्तार र धेरै साना–मझौला लगानीकर्ताको सहभागिता गराउनुपर्छ ।