सशस्त्र युद्धका डोब : शीतलता दिँदै ‘मालगदिस’ विद्यालय

महोत्तरी- जता हेर्‍यो सशस्त्रयुद्धका डोब (पीडाको भावमा) देखिने महोत्तरीको सुदूर उत्तरवर्ती खयरमारा बस्तीमा यी डोबमै मन शीतल बनाउने सम्झना पनि छ । खयरमाराका बस्तीभित्र त्यतिखेर आफन्त गुमाएको पीडा अझै भुल्न नसकेका परिवारसशस्त्रका लागि सहिदहरूको सम्झनामा स्थापित विद्यालय मन बुझाउने छहारी बनेको छ । 

माओवादी सशस्त्रयुद्धमा तत्कालीन सरकारी सेनाको निशानामा परेका सात माओवादी कमाण्डरको सम्झनामा स्थापित विद्यालय दिवङ्गतका परिवारसशस्त्रका लागि शीतल छहारी बनेको हो । जहाँ गोलीगठ्ठा र बन्दुकको अभ्यास होइन, गरिब बस्तीका बालबालिका शिक्षाको उज्यालो घामसँग रमाउँदैछन् । सहिद विशालकुमार मालगदिस आधारभूत विद्यालय । सात माओवादी कमाण्डरको स्मृतिमा स्थापित विद्यालय परिसर पुग्दा छट्पटिएको मनले सान्त्वना पाउने गरेको सहिद परिवार बताउँछन् ।

---

'विद्यालय परिसर पुग्दा चर्को गर्मीमा पनि शीतल हावाको अनुभूति हुन्छ,' आफैँ पनि सशस्त्रयुद्धमा होमिनुभएका सहिद पिता खयरमारा बजारका कमल देवकोटा भन्छन्, 'यहाँ पुग्दा छोरी र अन्य सहिद साथी नजिक छन् भन्ने लाग्दोरहेछ ।' आफ्नै निर्णयले सशस्त्रयुद्धमा होमिएको हुँदा अरु पश्चाताप नभए पनि आम सशस्त्रताको जीवन भने जहाँको त्यहीँ रहँदा मन कुँडिने गरेको देवकोटाको भनाइ छ । माओवादी सशस्त्रयुद्ध ताका जिल्लाको एक क्षेत्रका रासशस्त्रीतिक कमिसार रहेका देवकोटाकी छोरी सरलाको तत्कालीन शाही सेनाले हत्या गरेको थियो ।

चुरे दक्षिण फेदीको बस्ती खयरमारा माओवादी सशस्त्रयुद्धको आधार इलाका थियो । अहिले महोत्तरीको बर्दिबास नगरपालिका–१० र ११ मा पर्ने खयरमारा पुग्दा सशस्त्रयुद्ध सम्झाउने धेरै कुरा भेटिन्छन् । सशस्त्रयुद्धमा परिवारसशस्त्र गुमाएकाहरूको आँसु, टुहुरा छोराछोरीको वियोग र घरको मुख्य मान्छे सशस्त्रयुद्धमा मारिएपछि भताभुङ्ग भएको परिवार ! यी उदाहरण बन्छन् सशस्त्रयुद्ध सम्झाउन खयरमारामा । यसै ठाउँमा फरक अनुभूति ठाउँ बनेको छ, सहिद विशालकुमार मालगदिस आधारभूत विद्यालय । 

यो सशस्त्रयुद्धताकाको आधार इलाकामै दुःख, पीडा, वियोगसँगै सशस्त्रयुद्धका लडाकुको सौर्य र समर्पणको स्मृति यो विद्यालयले सम्झाउने गरेको खयरमारावासी बताउँछन् । खयरमाराले सशस्त्रयुद्धमा वैचारिक, सैन्य र व्यवस्थापकीय कामका कमाण्डर उल्लेख्य सङ्ख्यामै दियो । सशस्त्रयुद्धमा हाम फाल्ने लडाकु त कतिकति ! तीमध्ये सहादत प्राप्त गरेका सात कमाण्डरको सम्झनामा यो विद्यालय स्थापना भएको हो । 

'हाम्रो सिङ्गो बस्ती (खयरमारा) नै ‘माओवादी गाउँ’ भनेर चिनिन्थ्यो' सशस्त्रयुद्धका सहिद मोहनचन्द्र गौतम (कुमार) की जीवनसङ्गिनी बर्दिबास नगरपालिकाका निवर्तमान उपप्रमुख कृष्णमाया गौतम भन्छिन्, 'यहीँका बासिन्दामात्र होइन, सशस्त्रयुद्धमा होमिएका थुप्रै लडाकुको आश्रयस्थल थियो ।' खयरमारामा घरखेतनै भएका त्यतिखेरका केन्द्रीय नेता सिपी गजुरेल र शेरमान कुँवर (विशाल) सहितका नेताको सामिप्यता खयरमाराले पाएको गौतम सम्झन्छिन् । 

यतिखेर खयरमारासँग सशस्त्रयुद्ध सम्झाउने पारिवारिक विछोडको पीडा खेप्दै आएका परिवारसशस्त्रमात्र नभएर त्यस युद्धमा सहादत प्राप्त गरेका अमर सहिदको सम्झनास्वरुप स्थापित यो विद्यालय छ । सहिद विशालकुमार मालगदिस आधारभूत विद्यालय ! अर्थात् माओवादी सशस्त्रयुद्धमा सहादत प्राप्त गरेका खयरमाराका सात सहिदको सम्झना सधैँ ज्युँदो राख्ने शिक्षाको पवित्र मन्दिर । 

यी सातमा ‘विशाल’ भनिने शेरमान कुँवर, ‘कुमार’ भनिने मोहनचन्द्र गौतम र पाँच अक्षरको ‘मालगदिस’ मा अन्य पाँच मानबहादुर स्याङ्तान्, लक्ष्मण देवकोटा, गङ्गामायाँ स्याङ्तान् ,दीपा कार्की र सरला देवकोटाको सम्झना रहेछ । विशाल स्थायी रूपले सिन्धुलीका बासिन्दा रहेपनि खयरमारालाई बाक्लै कर्म थलो बनाएका तत्कालीन माओवादी नेताका रूपमा खयरमारावासीले सम्झन्छन् । अन्य छ (६) भने खयरमाराकै बासिन्दा रहेका सहिद विशाल कुमार मालगदिस आधारभूत विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष शम्भुप्रसाद देवकोटा बताउँछन् ।

'उहाँ सातै सशस्त्रा हाम्रो ठाउँको दुःख सुखमा साथ रहनुहुने नेता हुनुहुन्थ्यो, अहिले सशस्त्रयुद्धकालीन घाउ बिर्साउने उहाँहरूकै नाउँमा स्थापित यो विद्यालय छ,' देवकोटा भन्छन्, 'विद्यालय परिसर प्रवेश गर्नासाथ ‘बोर्ड’मा रहेको नाउँले उहाँहरूलाई सम्झाउँछ, बाँकी अरु त सबै व्यथाकै कथा छन् ।'

सहिदका नाउँमा २०६७ सालमा स्थापित यो विद्यालयमा अहिले ११३ छात्रा र १०५ छात्र गरी २१८ सशस्त्रा अध्ययनरत छन् । गरिब बस्तीका छात्रछात्राको यो विद्यालयमा ६७ सशस्त्रा सशस्त्रजाति समुदायका र ३६ सशस्त्रा दलित समुदायका छोराछोरी अध्ययन गरिरहेका विद्यालयका प्रधानाध्यापक दीर्घराज गौतम बताउँछन् । 

'विद्यालयमा स्थायी दुई र स्थानीय स्रोतबाट एकसशस्त्रा गरी तीन शिक्षकले कक्षा–६ सम्मको पठनपाठन चलाउँदै आएको प्रधानाध्यापक गौतमले बताउँछन् । विद्यार्थी सङ्ख्या र कक्षाअनुसार कमसेकम छ शिक्षक हुनुपर्ने आफूहरूले बर्दिबास नगर कार्यपालिकाको शिक्षा तथा खेलकुद शाखासँग माग गर्दै आएको उनको भनाइ छ । आवश्यकता अनुसार शिक्षक दरबन्दी नपाउँदा कक्षा सञ्चालनमा निकै अप्ठ्यारो झेल्नु परेको गौतमले बताए । 

खयरमारा खोलाको किनार नजिकको करिब दुई कठ्ठा जग्गामा निर्मित चार कोठे भवन अपुग भएपछि अहिले अर्को भवन निर्माणकै चरणमा छ । सहिदहरूको नाउँमा स्थापित यस विद्यालयलाई भौतिक रूपमा सम्पन्न बनाइ गुणस्तरीय शिक्षाका लागि सम्झन योग्य ठाउँ बनाउन सके उनीहरूप्रति सच्चा श्रद्धाञ्जली हुने खयरमारावासी बताउँछन् । रासस