दक्षिण एसियामा विद्यमान भाषिक चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्ने लक्ष्यकासाथ ब्रिटिश काउन्सिलको सम्मेलन

काठमाडौं-  ब्रिटिश काउन्सिलले सेप्टेम्बर १४–१५, २०२४, काठमाडौं, नेपालमा दक्षिण एसिया केन्द्रित, शिक्षामा भाषा सम्बन्धी सम्मेलनको आयोजना गर्यो। यो विशेष कार्यक्रमले नेपाल, भारत र पाकिस्तानका शिक्षाविद्, नीति निर्माता र अनुसन्धानकर्ताहरूलाई बालबालिकाको समग्र विकासमा भाषाले खेल्ने महत्त्वपूर्ण भूमिकालाई सम्बोधन गर्न एकताबद्ध गर्यो।  

भाषा अक्सर बच्चाको सिकाइ प्रक्रियामा मुख्य तर बेवास्ता गरिएको पक्ष हो। धेरै विद्यार्थीहरूले उल्लेखनीय चुनौतीहरू सामना गर्छन् जब उनीहरूले नबुझ्ने भाषामा पढाइन्छ, जसले आवश्यक अवधारणाहरू बुझ्ने र शैक्षिक रूपमा प्रदर्शन गर्ने उनीहरूको क्षमतालाई प्रभावित गर्छ। शिक्षा नीतिहरूले अनुसन्धानबाट प्राप्त तथ्यलाई भन्दा प्रायः आर्थिक वा राजनीतिक लक्ष्यहरूलाई प्राथमिकता दिन्छन्ः बालबालिकाले बुझ्ने भाषामा निर्देशन दिँदा अझ प्रभावकारी रूपमा सिक्छन्, विशेष गरी उनीहरूको शिक्षाको महत्त्वपूर्ण प्रारम्भिक चरणहरूमा।

---

यस क्षेत्रको एउटा महत्त्वपूर्ण समस्या भनेको विद्यार्थीको मातृभाषाभन्दा फरक भाषामा प्रभावकारी रूपमा पढाउन शिक्षकहरूलाई पर्याप्त तालिम र स्रोतहरूको अभाव हुनु हो। स्थानीय भाषाहरू प्रयोग गर्ने सामुदायिक विद्यालयहरू र अंग्रेजी प्रयोग गर्ने निजी विद्यालयहरू बीचको प्रतिस्पर्धाले यो चुनौती थप बढेको छ। फलस्वरूप, बालबालिकाहरूले अक्सर आफ्नो शैक्षिक यात्राको क्रममा धेरै भाषाहरूको सामना गर्छन् – पाठ्यपुस्तकबाट, शिक्षकहरूबाट, र साथीहरू र घरबाट अतिरिक्त भाषाहरू।

बहुभाषिक शिक्षाका धेरै फाइदाहरू भएतापनि उपयुक्त वातावरण र कार्यान्वयनको अभावले भ्रम पैदा गर्न सक्छ। केही देशहरूले यस क्षेत्रमा फड्को मारिरहेका छन्, तर भाषा नीतिहरूलाई प्रभावकारी व्यवहारमा अनुवाद गर्न चुनौतीहरू बाँकी नै छन्। यस सम्मेलनको उद्देश्य सिकाइको आधारभूत तत्वको रूपमा भाषामा जोड दिने र शिक्षा नीतिहरू व्यावहारिक र प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन भएको सुनिश्चित गर्ने रहेको थियो। 

सम्मेलनमा छलफल गरिएका मुख्य विषयहरूमध्ये शिक्षा र सिकाइका उपलब्धिमा भाषाको महत्त्वपूर्ण प्रभावलाई जोड दिंदै भाषाहरूको भूमिकामाथि प्रकाश पारिएको थियो। सम्मेलनले नेपाल, भारत र पाकिस्तानमा भाषा–शिक्षा नीतिहरूको साझा बुझाइ निर्माण गरी स्थानीय नीतिहरू बुझ्नुपर्ने आवश्यकतालाई जोड दियो। कार्यक्रममा यस क्षेत्रका सफल अभ्यासहरू साझा गर्ने र तिनको प्रभावकारिताका अन्तर्निहित कारणहरू पत्ता लगाउने, बहुभाषिक शिक्षा कार्यान्वयन गर्न विभिन्न दृष्टिकोणहरू बारे छलफल भएको थियो। यसबाहेक, बहुभाषिक शिक्षाको अन्वेषणमा विभिन्न कार्यान्वयन रणनीतिहरू, तिनका लाभ र चुनौतीहरू बारे छलफल गरिएको थियो। बहुभाषिक शिक्षा सन्दर्भमा अंग्रेजी भाषाको भूमिका पनि विश्लेषणको विषय थियो। 

“भाषा सिकाइ तथा बुझाइको लागि पुल हो। शिक्षामा परिचित भाषाहरूलाई प्राथमिकता दिएर, हामी बालबालिकाको पूर्ण क्षमतालाई उजागर गर्छौं र उनीहरूको सफलताको लागि मार्ग प्रशस्त गर्छौं। यो सम्मेलन दक्षिण एसियाभरि त्यस दृष्टिकोणलाई यथार्थमा परिणत गर्ने दिशामा एउटा महत्वपूर्ण कदम हो।“ भोगेन्द्र लामिछाने, अङ्ग्रेजी प्रमुख, ब्रिटिश काउन्सिल नेपाल

ब्रिटिश काउन्सिलले यस महत्त्वपूर्ण कार्यक्रम आयोजित गर्न सक्षम भएकोमा ठूलो गर्व गर्दछ। हामी विश्वस्त छौं कि यसले सहयोगलाई बढावा दिनेछ र शिक्षामा भाषा सम्बन्धी छलफलहरूलाई बढावा दिनेछ। सम्मेलनले प्रभावकारी भाषा नीतिहरू मार्फत शैक्षिक उपलब्धिहरू सुधार गर्न गहन छलफल र कार्यात्मक रणनीतिहरूको लागि मञ्च प्रदान गर्यो।