संगीतज्ञ सरिता मिश्रलाई एक साताअघि कोभिडले भेट्यो । दमले सताइरहेको ज्यानलाई कोभिडले भेटेपछि के चाहियो । श्वासप्रश्वासमा समस्या देखियो । ज्यान गल्न थाल्यो । ‘सारेगम लिटिल च्याम्प’को सुटिङ नै छाडेर उनी होम आइसोलेसनमा बस्नुपर्‍यो । संगीतमा जीवन बिताएकी उनलाई कोभिडबाट निको हुन संगीतले नै सघायो। होम आइसोलेसनमा बिहानदेखि बेलुकासम्म संगीत उनको सारथि बन्यो । 

आइसोलेसनमा बस्दा उनले थुप्रैलाई सुनिन् । उनले भारतका रवि शंकर, जाकिर हुसेनदेखि शुभा मुद्गललाई सुनिन् । नेपालका मनोज सिंह र उमेश पण्डितले बजाएका बाँसुरीका धुन सुनिन् । नवराज गुरुङले बजाएका तबलाको धुन सुनिन् । पाकिस्तानी गायिका अविदा परबिनका गीतले उनका आइसोलेसनका दिनहरू दिक्दारलाग्दो हुन दिएनन् । उनले सुफी संगीत सुनिन् । रूपा न्यौपानेले बजाएको सरोद सुनिन् । मोहनप्रसाद जोशीको जलतरङ्ग सुनिन् ।  हप्तादिनको आइसोलेसन बसाइमा उनले सुनेकाको नाम लिएर साध्य छैन ।  

---

होम आइसोलेसनमा बसेकालाई हामीमध्ये धेरैले किताब पढ्न सिफारिस गर्छौँ । फिल्म हेर्न सुझाउँछौँ । तर, आइसोलेसनमा बसेकालाई संगीत सुन्ने सल्लाह कमैले मात्र दिन्छन् । सायद मान्छे स्वतः संगीतप्रेमी हुने भएर संगीतका लागि सिफारिस नचाहिएको होला कि ! उनी आफ्नो अनुभव मिसाउँदै भन्छिन्, ‘होम आइसोलेसनमा बस्दा आफूलाई जस्तो मनपर्छ त्यस्तै संगीत सुन्नुस् तर, सुन्न चाहिँ सुन्नुहोस् ।’

सरिताका अनुसार राम्रो संगीतले आइसोलेसनमा बसेकालाई छिटो निको हुन सघाउँछ । उनीहरूको मानसिक स्वास्थ्य बलियो बनाउँछ । आइसोलेसनमा बस्दा उनी ‘इन्स्ट्रुमेन्टल म्युजिक’ सुन्ने सल्लाह दिन्छिन् । सितार, सरोद, सारङ्गी जस्ता तारका बाजाले आनन्द दिने उनी बताउँछिन् । ‘बाहिर बजाएको तारले शरीरभित्र झंकार पैदा गर्छ’ उनी भन्छिन्, ‘संगीत सुन्नु भनेको ध्यान गर्नु बराबर हो । यसले नकारात्मक विचार मनमा आउन दिँदैन ।’

संगीत सुन्दा मान्छे रुन्छ, हाँस्छ, उफ्रिन्छ, कराउँछ, चिच्याउँछ । सरिताको भाषामा संगीतले मानिसलाई चार्ज गर्छ । संगीत यस्तो चिज हो जुन सुन्दा होस् वा बजाउँदा शतप्रतिशत दिनुपर्छ । संगीतमा लाग्दा सरितालाई ध्यान गरेसरह हुन्छ । गीत–संगीत सुन्दा उनी आफूभित्र आफैँलाई खोज्न थाल्छिन् । संगीतमा सबैको स्वाद फरक–फरक हुन्छ । कसैलाई रक मन पर्छ, कसैलाई ब्लुज । कोही शास्त्रीय रुचाउँछन्, कोही सुफी । तर, संगीतमा आफ्नो स्वाद के छ त्यो थाहा नभई भने संगीतको आनन्द लिन नसकिने सरिता बताउँछिन् । कस्तो संगीत मन पर्छ भन्ने कुरा धेरैलाई थाहा नहुँदा सरितालाई दुःख लाग्छ । ‘बालबालिकामा संगीतको संस्कार नै छैन,’ उनी भन्छिन्, ‘अनलाइनबाट खानेकुरा अर्डर गर्न र ग्याजेट चलाउन बाहेक बच्चाहरूले केही सिकेका छैनन् । संगीत भनेको के हो ? बाजा के हो ? थाहा हुन छाडिसक्यो ।’

कोभिडका कारण अहिले धेरैजना होम आइसोलेसनमा छन् । यस्तो बेला शरीर ओछ्यानमा लडिरहे पनि मन दौडिरहेको हुन्छ । तर, सरिताको अनुभवमा संगीत यस्तो चिज हो जसले मनलाई भाग्न दिँदैन । शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यलाई कमजोर हुन दिँदैन । ‘महामारीमा धेरैमा मानसिक स्वास्थ्यसम्बन्धी समस्या देखिन्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘डिप्रेसन र एन्जाइटीका कुरा आउँछन् । कतिपयलाई यस्तो बेला काउन्सिलिङ झन् भारी लाग्न सक्छ । काउन्सिलिङले गर्न नसकेको काम कहिलेकाहीँ संगीतले गर्न सक्छ ।’

सरिताका अनुसार संगीतको पनि समय हुन्छ । रागअनुसार बिहान दिउँसो र बेलुका मिलाएर सुन्नुपर्छ । बिहानको समयमा भैरव, ललित, सन्धिप्रकाश राग सुन्न सकिन्छ। दिउँसो दुर्गा, भिमपलासी राग सुन्दा उपयुक्त हुन्छ । ‘संगीत बुझेका मान्छेले यस्तो कुरा याद गरेर सुन्छन्,’ उनी भन्छिन्, ‘सबैलाई संगीतको रागबारे ज्ञान नहुन सक्छ । तर, संगीतको ज्ञान भएकाले मात्र यसको आनन्द लिन सक्छन् भन्ने होइन । कतिपय अवस्थामा ज्ञान नभएकाले यसको बढी आनन्द लिन सक्छन् ।’

सरिता आइसोलेसनमा बस्दा बिहानीको सुरुवात समाचारभन्दा संगीतबाट गर्न सुझाव दिन्छिन् । ‘हत्या–हिंसाका समाचारबाट दिन सुरु हुँदा दिमागमा नकारात्मक विचारले डेरा जमाउँछ,’ उनी भन्छिन्, ‘त्यसको सट्टामा संगीतबाट दिनको सुरुवात गर्नुपर्छ । संगीतले हाम्रो दिन नकारात्मक ऊर्जाबाट सुरु हुन दिँदैन ।’ 

सरितालाई सम्झना छ पहिले–पहिले रेडियो र टेलिभिजन खोल्दा बिहान गीत र भजन आउँथ्यो अनि मात्रै समाचार । अहिले हामी रेडियो र टेलिभिजनभन्दा अनलाइन र मोबाइलमा लिप्त छौँ । जहाँ जतिबेलै समाचार मात्रै आउँछन् । जसले बिरामीको मानसिक स्वास्थ्यलाई झन् प्रभाव पार्ने सरिता बताउँछिन् । ‘बेलुका पनि सामाजिक सञ्जालसँगै निदाउने धेरैको बानी हुन्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘सामाजिक सञ्जालमा तँभन्दा म के कम भन्ने खालको द्वन्द्वबाहेक केही हुँदैन । सबैलाई कोभिड भएको छ । सबै दुःखी छन, भँडास पोखिरहेका छन् । यस्ता कुरा मनमा रेकर्ड हुँदा न राम्रो निद्रा पर्छ न  स्वास्थ्यमा नै सुधार आउँछ ।’ यस्तो बेलामा सामाजिक सञ्जालबाट दुःखदायी पोस्टहरू स्क्रोल गर्नुभन्दा संगीतलाई साथी बनाउन सरिताको सुझाव छ । ‘नकारात्मक समाचारले मनलाई नकारात्मकतिर लैजान चारो हाल्ने काम गर्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘मनलाई कमजोर बनाउने चारो हाल्नुमन्दा बाँसुरीको धुन मात्रै सुन्यो भने पनि शरीरमा फरक खालको ऊर्जा मिल्छ । 

यसको मतलब बाहिरी दुनियाँबारे जानकारै हुनु हुँदैन भन्ने भनाइ सरिताको होइन । ‘तर, जसले जे सूचना दिन्छ त्यो सबै लिनुपर्छ भन्ने छैन,’ उनी भन्छिन्, ‘हरेक दिन कोभिड अपडेट हेरेर तनाव हुन्छ भने त्यस्ता कुरा नहेरेकै बेस । जस्तो खालको संगीतमा आफ्नो मन अडिन्छ त्यो सुनेर आफ्नो ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्छ ।’

आइसोलेसनमा बसेर संगीतको तीनैवटा विधा गायन, वाद्य र नृत्यबाट आनन्द लिन सकिने उनी बताउँछिन् । राम्रो संगीतमा कुनै प्रकारको अश्लीलता र गालीगलौज नहुने हुँदा त्यसले फाइदा पुर्‍याउने उनको भनाइ छ । ‘शास्त्रीय संगीत त झन् एउटा साधना हो,’ उनी भन्छिन्, ‘त्यो संगीतको माध्यमबाट गालीगलौज गर्ने फुर्सद कसैलाई हुँदैन ।’ 

त्यस्तै उनको नजरमा अहिले बजारमा आएका गीतहरू पैसा र भ्युजका लागि आएका छन् । जसमा न कुनै साधना छ, न त्यसले आनन्द नै तुल्याउँछ । ‘उनीहरूले ती गीत आफ्नै लागि पनि गाएका छैनन्,’ उनी भन्छिन् । तर, साधनाबाट निस्किएका संगीतले महामारीमा मान्छेको घाउमा मल्हम लगाउनेमा सरिता विश्वस्त छिन् ।