के मोदीपछि भाजपाको उत्तराधिकारी बन्‍न सक्‍छन् योगी आदित्यनाथ ?

एउटा प्रचलित भनाइ छ- विगतमा जग बलियो भएपछि मात्र वर्तमान राम्रो हुन्छ । कुरा सन् २०१२ को हो । गुजरातमा विधानसभा चुनाव भयो र नरेन्द्र मोदी तेस्रो पटक मुख्यमन्त्रीको कुर्सीमा विजयी भए ।

त्यो जितसँगै नरेन्द्र मोदीले राज्यको राजनीतिका दिग्गज नेताहरूलाई मात्रै छोडेनन्, दिल्लीको राजनीतिमा भाजपाका ठूला नेताहरूलाई पनि एकतर्फी पारे । मोदीको अगाडि राष्ट्रिय राजनीतिमा मुख्यमन्त्रीको प्रवेश निकै कठिन काम थियो भन्ने मान्यता थियो ।

---

त्यतिबेला राष्ट्रिय स्तरमा अरुण जेटली, सुष्मा स्वराज, राजनाथ सिंह जस्ता नामहरू मात्रै भाजपामा हावी थिए । जताततै उनको नाम अगाडि बढेको छ । तर तेस्रो पटक मुख्यमन्त्री बनेपछि नरेन्द्र मोदी प्रधानमन्त्री पदका दावेदार बने ।

योगी र मोदीको तुलना
१० वर्षपछि २०२२ मा इतिहास केही हदसम्म दोहोरिने देखिन्छ । यूपीमा लगातार दोस्रो पटक भाजपाको ऐतिहासिक जितपछि धेरै विज्ञहरूले सीएम योगीलाई पीएम मोदीसँग तुलना गरिरहेका छन् । योगीले दोस्रो पटक मुख्यमन्त्रीको कुर्सी सम्हाल्ने भए पनि मोदी तीन पटक गुजरातको मुख्यमन्त्री भइसकेका हुन् ।

तर यो पनि सत्य हो कि उत्तर प्रदेश गुजरात भन्दा ठूलो राज्य हो । ‘दिल्ली जाने बाटो उत्तर प्रदेश हुँदै जान्छ’ भन्ने उखान भारतीय राजनीतिमा वर्षौंदेखि प्रचलित छ । दक्षिण ब्लकमा प्रधानमन्त्रीको रूपमा काम गरेका १४ पुरुष र एक महिलामध्ये ८ जना उत्तर प्रदेशका हुन् । मोदी र योगीलाई तुलना गर्नेहरूले पनि आफ्नो पक्षमा यही तर्क राख्छन् ।

२०१७ र २०२२ बीचको मुख्य भिन्नता
उत्तर प्रदेश विधानसभा चुनावमा लगातार दोस्रो पटक जित हासिल गरेपछि योगीको आगामी दिनमा मोदी-शाहको भाजपामा पनि ठूलो भूमिका रहन्छ ? यसको उत्तर जान्नको लागि हामीले पाँच वर्षअघिदेखि सुरु गर्नुपर्छ ।

२०१७ मा उत्तर प्रदेशको जितपछि मुख्यमन्त्रीको कुर्सीका लागि योगी आदित्यनाथ भाजपाको 'स्वाभाविक विकल्प' थिएनन् । विभिन्न बैठकमा धेरै नामहरू छलफल भयो, त्यसपछि उनीहरूको नाम फाइनल भयो ।

उनले संघको आशीर्वाद पनि पाएको बताइएको छ । यसका बाबजुद पनि उनको कार्यकालको पछिल्लो पाँच वर्षमा केन्द्रीय नेतृत्वसँगको दरारका धेरै समाचार आइरहेका छन् ।

तर गत वर्ष नोभेम्बरमा जसरी उनलाई भाजपाको राष्ट्रिय कार्यकारिणीमा दिल्ली बोलाएर प्रस्ताव पेश गरिएको थियो । यसबाट स्पष्ट भयो कि उनीहरुको हैसियत अन्य भाजपा शासित राज्यका मुख्यमन्त्रीभन्दा फरक छ ।

पछि सीएम योगीको काँधमा हात राखेर पीएम मोदीको कुराकानीको तस्बिर सार्वजनिक भयो, त्यो तस्बिरले केही नबोली भाजपामा योगीको बढ्दो कदको कथा पनि बताइयो । चुनावी सभामा प्रधानमन्त्री आफैंले ‘युपी प्लस योगी’को नारा दिएका थिए ।

भाजपामा दोस्रो नम्बरमा को ?
यसमा कुनै शंका छैन कि भाजपामा प्रधानमन्त्री मोदी नम्बर एक छन् । तर नम्बर दुई को हो ? यो प्रश्नको जवाफमा सायद अनायासै मुखमा एउटा नाम आयो- अमित शाहको । तीन दशकपछि लगातार दोस्रो पटक यूपीमा सत्तामा आएपछि केही विश्लेषकहरूले योगी आदित्यनाथलाई यस पदको दावेदारका रूपमा पनि हेरेका छन् ।

वरिष्ठ पत्रकार विजय त्रिवेदीले दशकौंदेखि भाजपासँग सम्बन्धित समाचारहरू कभर गर्दै आएका छन् । उनी हाल यूएनआईमा सम्पादक छन् र धेरै पुस्तकहरू लेखेका छन् । उनले ‘यदा याद ही योगी’ नामक पुस्तक पनि लेखेका छन् ।

उनी भन्छन्, 'यसपल्ट यूपीको जितले उनलाई दोस्रो नम्बरमा ल्याएको छ । उनले भाजपाका सबै मुख्यमन्त्रीहरूलाई पछाडि छोडेका छन् । योगीले अमित शाह जत्तिकै ठाउँ पाउँछन् कि पाउँदैनन् ?

'तर यो नरेन्द्र मोदीले निर्णय गर्ने होइन । नरेन्द्र मोदी पछि दोस्रो नम्बरमा अमित शाह वा योगी आदित्यनाथ हुनेछन् कि भन्ने निर्णय आरएसएसले गर्ने हो । वर्तमान परिस्थितिमा योगी आदित्यनाथले अलिकति किनारा बनाइरहेको सबैभन्दा ठूलो कारण हो । यसका पछाडि आरएसएस एकजुट हुनुपर्छ ।'

तर, वरिष्ठ पत्रकार राधिका रामाशेसन यस कुरामा सहमत छैनन् । उनी भन्छिन्, 'भारतको राजनीतिमा यूपी फेरि एकपटक केन्द्रमा आएको छ । मोदी निश्चित रूपमा वाराणसीबाट सांसद हुन् र यसले भाजपाका लागि यूपीको महत्त्व देखाउँछ। तर अहिलेसम्म मोदी गुजरातसँग बढी जोडिएको देखिन्छ । योगी उत्तर प्रदेशबाट आउँछन् । उनको सम्पूर्ण करियर उत्तर प्रदेशबाट भएको हो । र जति ठूलो जित हासिल गरेको छ, त्यसले फेरि यूपीमा ध्यान केन्द्रित गरेको छ । आउन सक्दैन, तर मोदीपछि के हुन्छ, त्यो आरएसएसमा भर पर्छ ।'

त्यसोभए योगी मोदी बन्छन् ?
भाजपामा नरेन्द्र मोदी र योगी आदित्यनाथ दुवैलाई ‘आरएसएस म्यान’ भनिन्छ भने अमित शाहलाई ‘मोदी म्यान’ भनिन्छ । यस्तो अवस्थामा आगामी दिनमा भाजपामा तीनको भूमिका के हुन्छ, त्यसको चर्चा बढेको छ । 

विजय त्रिवेदी भन्छन्, 'दुई नम्बरको दौड जित्नको लागि योगी मोदी बन्नैपर्छ, यसको मतलब सरकारका सबै आवश्यकताहरू पूरा गर्नुपर्छ, जसमा सरकारको धर्मनिरपेक्ष अनुहार हुनुबाहेक उहाँको अनुहार पनि हुनुपर्छ । विकास पनि हुन्छ । र परिवर्तनको नेतृत्व पनि लिनुपर्छ । जसरी मोदीले विगत २० वर्षमा आफूलाई परिवर्तन गरेका छन् ।'

योगी आदित्यनाथले पछिल्लो ५ वर्षमा आफूलाई परिवर्तन गरेका छैनन् । पाँच वर्षअघि पनि उहाँलाई हिन्दुत्वको प्रतीकका रूपमा हेरिन्थ्यो र आज पनि उहाँ त्यही नै देखाउनुहुन्छ । वैसे धेरै मानिसहरू यसलाई आफ्नो यूएसपी भन्छन् ।

वरिष्ठ राजनीतिक विश्लेषक कुमार हर्ष गोरखपुरका हुन् । उनले योगी आदित्यनाथको राजनीतिक जीवनको उदय, उदय र विस्तारलाई नजिकबाट देखेका छन् । उनी भन्छन्, 'नरेन्द्र मोदी, अमित शाह र योगी आदित्यनाथको भूमिका एउटै जितले रातारात परिवर्तन हुने होइन । तीनै जनाको भूमिका फरक-फरक छ, जुन अहिलेसम्मको मापदण्डअनुसार चलिरहेको छ । मोदी, भाजपाको 'राजा' जसको काम स्रोत जुटाउने, प्रतिष्ठाको ख्याल गर्ने र नीति तय गर्ने हो । अमित शाहको भूमिका 'अमात्य'को हो, जसको परामर्शमा निर्णय लिइन्छ र हरेक निर्णय पूरा गर्न सक्दो प्रयास गर्छ । योगी आदित्यनाथको भूमिका हो । 'सेनापति' जो यी इच्छाहरू पूरा गर्न सधैं तयार छन् ।

कुमार हर्ष भन्छन्, ‘जनरलले त्यस्तो कुनै पनि काम गर्न सक्छ, जसलाई गर्नुपर्छ वा नगर्ने भन्ने बहस हुन सक्छ । तर राजामाथि सधैं नैतिकता देखाउन, विनम्र बन्न दबाब हुन्छ । कमाण्डर तब मात्र राजा बन्छ जब उसले षड्यन्त्र रचेको हुन्छ वा राजा आफैंले राजीनामा दिने इच्छा व्यक्त गरेको हुन्छ । अहिले भारतको राजनीतिक व्यवस्थामा दुवै सम्भावना देखिँदैन ।

विजय त्रिवेदी भन्छन्, 'योगीले पाँच वर्षमा आफूलाई परिवर्तन गरेका छैनन्, त्यसैले उनी दोस्रो नम्बरमा पुग्न सक्छन्, तर अगाडि बढ्नको लागि उनले आफूलाई अलिकति 'पुनः आविष्कार' गर्नुपर्नेछ ।'

त्यसोभए योगीले पाँच वर्षमा आफूलाई परिवर्तन गरेका छैनन् ?
यसको जवाफ जान्नका लागि योगी आदित्यनाथको कार्यकालको पछिल्लो पाँच वर्षमा ध्यान दिनु आवश्यक छ । उनले हिन्दू युवा वाहिनीबाट सुरु गरे र आज पनि जब हामी गुण्डाराज अन्त्य गर्ने कुरा गर्छौं, त्यसको सन्दर्भ 'मुख्तार अन्सारी' र 'अतीक अहमद' तर्फ आउँछ । जब उनीमाथि राजपूतहरूलाई बढावा दिएको आरोप लगाइन्छ, उनी रक्षात्मक रूपमा आउँदैनन् । उनी भन्छन्, ‘हो म राजपूत हुँ । यसमा मलाई गर्व छ । मुख्यमन्त्री हुँदा पनि ८०:२० भन्छन् र अब्बाजान र चिहानको पनि उल्लेख गर्छन् । मुख्यमन्त्री हुँदा उनी बारम्बार अयोध्या पुग्छन् र लभ जिहादको कानुन ल्याउने कुरा गर्छन् ।

मोदीको पछिल्लो ८ वर्षको कार्यकाललाई हेर्दा उनी काशी अयोध्या र केदारनाथ पनि गएका छन् । तर साथमा उनी ‘सबका साथ विकास’को कुरा गर्छन् । तीन तलाकको कानुन ल्याउँछन्, घरको चाबी महिलाको हातमा दिने कुरा गर्छन् ।

जसका कारण कुमार हर्ष भन्छन्, 'दुई पटकको जितपछि योगी आदित्यनाथको प्रधानमन्त्री पदतर्फको दाबी पक्कै बढेको छ । तर राजनीतिक परिपक्वताको अभाव छ । विगत पाँच वर्षमा उनले राज्यलाई गणित जस्तै चलाएका छन् । प्रशासन कयौं मन्त्री र विधायकहरूले यसप्रति असन्तुष्टि व्यक्त गरेका थिए ।सञ्जय निषादले पनि चुनावको बीचमा असन्तुष्टि व्यक्त गरेका थिए । यसका कारण योगीले काम गर्ने शैलीमा अलिकति लचकता ल्याउनु पर्ने हुन्छ । योगीले समयसँगै यो कुरा सिक्नुपर्छ । त्यसैले दाबी बलियो हुनेछ ।'

अब भाजपामा अमित शाह कहाँ छन् ?
अमित शाहलाई प्रधानमन्त्री मोदीको सबैभन्दा ठूलो शासक मानिन्छ, जो उनको मुख्यमन्त्रीको कार्यकालदेखि नै उनीसँग छन् । आज पनि प्रधानमन्त्रीले उनलाई सबैभन्दा बढी विश्वास गर्ने विश्वास गरिन्छ ।

केही विज्ञहरू यही कारणले अमित शाह बलियो भएको बताउँछन् । यद्यपि केही विज्ञहरूले यसलाई आफ्नो कमजोरी भनेका छन् । यी विज्ञहरूको तर्क छ- अमित शाह सधैं पीएम मोदीको छायाँ बनेर बसेका छन्, एक्लै के गरे ?

यी दुई तर्कको बीचमा एउटा सत्यता पनि छ कि धारा ३७० हटाएर चुनावमा बीजेपीको पक्षमा नतिजा ल्याउने अझै पनि भाजपामा रणनीति बनाउने अमित शाह नै हुन् ।

विजय त्रिवेदी भन्छन्, 'पीएम मोदीको बारेमा भनिन्छ कि उनी आफूलाई आफ्नो अगाडि अलि तल्लो ठान्ने मानिसहरूलाई मन पराउँछन् । योगीभन्दा अमित शाह यस स्लटमा बढी फिट छन् ।'

यहाँ थप एउटा कुरा ध्यान दिनु पर्छ । मोदीजस्तै योगीको पनि आफ्नै फ्यान फलोइङ छ । अमित शाहमा त्यस्तो छैन ।

तर मोदी २.० मा अमित शाहले अन्य पार्टीहरूमा आफ्नो स्वीकार्यता बढाउन आफूलाई पुनः आविष्कार गरेका छन् । कोभिड-१९ महामारीका बेला उनले अन्य राज्यका मुख्यमन्त्री र स्वास्थ्यमन्त्रीसँग समन्वय बढाएकाले उनको स्वीकृति पनि निकै बढेको छ । चाहे त्यो अक्सिजन आपूर्ति दिल्ली पठाउने होस् वा महाराष्ट्रमा । उनले गैर-भाजपा राज्यहरूसँग पनि राम्रो सम्पर्क बनाएका छन् । नै राजनीतिक विश्लेषकहरू योगी आदित्यनाथले यस दिशामा अलि बढी काम गर्नुपर्ने धारणा राख्छन् । (बीबीसी हिन्दीबाट)