दृश्य १
झिसमिसे बिहानी । कुहिरोले गर्दा रंगमञ्चमा आकृति अस्पष्ट देखिन्छ । मञ्चको दायाँ भागमा मक्किसकेको काठको सानो घर छ । बायाँ भागमा परालको कुन्यु छ र आडमा चिरेका दाउरा । परालको कुन्युमा कसैको धुमिल आकृति देखिन्छ । घरबाहिर आगोको चुल्हो, नजिकै बसेकी साहूनी आँखा मिच्दै-मिच्दै धुवाँ हातले हटाउँछिन् । भ्याल्भेटको चोलो, पछ्यौरा र बुट्टे लुँगीमा देखिन्छिन्, उनी ।

नाकको बुलाकी आगोको भिल्कोले गर्दा टल्किरहेको छ । थोरै धुवाँ उडेसँगै आगो बल्न थाल्छ । उनी कालो किल्तीमा पानी बसाल्छिन् । बाहिर आँगनमा ग्राहक बस्ने सानो टेबल र चारवटा पुराना मुढा मिलाउँछिन् । भित्तामा भएको थोत्रो खोल ओडेको पानासोनिक रेडियो खोल्छिन् । रेडियो क्यारक्यार गर्दै बज्छ । रेडियो नेपालको बिहान ६:३० बजेको कार्यक्रम सुनिन्छ । उनी रेडियोको आवाज अलि ठूलो बनाउँछिन् । टेबलमा भएको प्लास्टिकको पहेँलो खाली जग बोकेर कराइरहेका बाख्रालाई गाली गर्दै भित्र पस्छिन् ।

---

परालको कुन्युबाट छालाको खैरो रङको ज्याकेट, सेतो सर्ट, कालो पाइन्ट र चप्पल लगाएको ३५ वर्षको युवक हाम्फाल्छ । तल झरेर ऊ आफ्नो लुगा मिलाउँछ । कालो रङको झोला कुन्युबाट तान्छ र घरतिर जान्छ । यता उता हेर्छ, चुल्होमा के पाकिरहेको रहेछ भनेर पनि हेर्छ । आँगनको डिलमा गएर धारोको चिसो पानीले मुख धुन्छ । रेडियो नेपालमा बिहान सात बजेको घन्टी सुनिन्छ । केटो सारंगी निकाल्छ र बजाउन खोज्छ । धुन मिलाउँछ, आवाज सुनेर साहूनी बाहिर आउँछिन् । चुलोबाट दाउरा अलिक अगाडि तान्छिन्, आगो अलिक सानो बल्छ । उनी केटोलाई हेर्छिन् । केटो बजाउन रोक्छ र एक गिलास रक्सी माग्छ ।

केटो  :  गाउँमा त सबै पवित्रै हुन्छन् हैन र ? 
साहूनी  :  (बोल्दै भित्र जान्छिन्) हिजो भर्खर पारेको । आफ्नै बारीको कोदोको हो । हामी ढाँट्दैनौँ ।
केटो  :  हिजो राति आइपुगेँ । तपाईंहरू सुतिरहेको देखेर बोलाउन मन लागेन । माफ गर्नुहोला, यो चिसोमा पराल न्यानो होला झैँ लागेर उतै यसो ढल्किएँ ।
साहूनी :  (बोल्दै बाहिर आउँछिन्) यसो ढकढक गर्नुभएको भए पनि हुने नि ! 
केटो :  हैन भैगयो दिदी, पराल न्यानो थियो । जन्ती गएको बेला माँच खोजीखोजी सुतिन्थ्यो उसबेला ।
साहूनी :  (रक्सी टेबलमा राख्दिन्छिन् र रेडियो बन्द गर्छिन्) भाइलाई त मैले पहिले देखेको थिइनँ त ? 
केटो :  गाउँमा नयाँ नै दिदी, यी यसो यो बाजा लिएर दु:ख-सुख सुनाउँदै हिँड्छु ।
साहूनी :  भाइको घर कहाँ पर्‍यो नि ? 
केटो :  कहाँ पो भन्नु दिदी ? पूर्व पर्छ हौ । (साहूनी चुलोबाट तातो पानी निकालेर दूध बसाल्छिन् । केटो पालामा कति दूध दिन्छ नि भनेर सोध्छ ।)
साहूनी :  एउटी बुढी गाई छ, फेरि हत्तपत्त त्यसको थुन पग्रिँदैन । दिक्क बनाइसक्यो । नपालौँ भने नि दुई-चार गिलास चिया खाने आउँछन् । दु:खजिलो नि भाइ ।
केटो :  दिदी ? (साहूनी केटोलाई हेर्छिन् ।)
केटो :  मीठो रैछ, अर्को एक गिलास लिम् कि भनेर ?
साहूनी :  बिहान बिहानै यस्तो उमेरमा यसरी खार हुन्छ ? घरजम गर्नु । भाइ त सितन पनि केही नलिने रैछौ फेरि । अस्ति माथि गाउँको झलके पुक्लुक्कै भएछ । (अर्को गिलास लिन ढोकाभित्र लम्किन्छिन् ।)
केटो :  यति त जाला दिदी ।
साहूनी :  (बाहिर देखिन्छिन्) उमेरमा ख्याल गर भनेको है भाइ । अप्ठेरो नमान्नुहोला ।
(साहूनी अर्को गिलास लिएर टेबलमा राख्दिन्छिन् । पुरानो गिलास टिप्छिन् ।)
केटो :  दिदी दुई पोटी लसून छ त ? 
साहूनी :  बजार भाउ बढेर आकाश छोइसक्यो । गरिब बाँच्ने दिन जालाझैँ लाग्छ मलाई त ।
(केटो साहुनीलाई हेरिरहन्छ । साहुनी स्टिलको प्लेटमा दुई पोटी लसुन लिएर दिन्छिन् । प्लेटमा थोरै टिम्मुरको अचार पनि देखिन्छ । केटो औँलाले अचार चाट्छ र रक्सी पिउँछ ।)

(टाउकामा फेटा, भांग्रा ओढेर करिब ५० वर्षको मानिस हातमा केही थान निगालो बोकेर पसलतिरै आउँदै छन् । केटो अचार चाट्दै रक्सी पिउँछ । त्यो मानिस पसलको अगाडि निगालो फाल्छ र सेतो धोती मिलाउँदै पसलतिर लम्कन्छ । पछाडिबाट खुर्पी ठ्याक निकाल्छ र हातमा लिन्छ । साहूनीलाई हँसिमजाक तवरले बोलाउँछ । साहूनी बस्नुस् बस्नुस् साइँल्दाइ भन्छिन् । साइँल्दाइ केटोलाई नियालेर हेर्छन् । केटो औंलाले अचार चाट्छ र रक्सी पिउँछ । साइँल्दाइ बख्खु निकालेर हातमा राख्छन् र केटोलाई हेर्दै हाँस्छन् ।

साइँल्दाइ :  यो केटोले खाएको चाइँ मलाई मन पर्यो है ठूली (साहूनी) ।
ठूली  :  भाइ त टाडाबाट आउनु भएको रहेछ ।
साइँल्दाइ :  एकाबिहानै रक्सी खानु छ, त्यै पनि मुख नबिगारी (हाँस्छ) । हो, मैले मानेँ भाइलाई । भाइको घर कहाँ पर्यो नि ? पहिले पहिले खुब आउँथे गाइने दाइहरू । नरिसाउनुस् है हामी त मायाले गाइने नै भन्छौँ ।
केटो :  मया मानी के रिस हुन्छ र दाजु ?
ठूली :  साइँल्दाइलाई कुन चिया दिम् त ? 
साइँल्दाइ :  अब भाइले खाको देखेर त मनले चिसै भन्छ ? 
केटो :  मनलाई त मार्नुहुन्न दाजु । यही बहानामा म नि अर्को एउटा थप्न पाउँछु ।
साइँल्दाइ :  ठूली अर्को दुई गिलास देऊ ।
ठूली :  कति बाँकी छ होला थाहा होला नि ? 
साइँल्दाइ :  ह्या कति हौ तिमी पनि, यो चोया काटेर एउटा डोको त बुन्न देउ न ।
केटो :  कति दिन्छन् नि दाजु एउटा डोको को ? 
साइँल्दाइ :  ३ देखि ५ सय भाइ । त्यसै नि बेँसीतिर त चलन गइसक्यो ।
केटो :  विकासले त हाम्रो टुपीदेखि पैतालासम्म सुन्दर देखायो तर भित्र खोक्रो ।

(ठूली एउटा ग्लास र अघिको पहेँलो जगमा रक्सी बोकेर आउँछिन् । साइँल्दाइलाई  घुरेर हेर्छिन् र अगाडि गिलास राख्दिन्छिन् । केटोलाई मुसुक्क हाँसेर रक्सी थप्दिन्छिन् । केटो अचार थपिदिन भन्छ । फर्केर ठूली चुल्होमा दूध चलाउँछिन् । साइँल्दाइ दुई वटा मायालु चुरोट दिन भन्छन् । ठूली बट्टा नै फाल्दिन्छिन् ।

ठूली :  दुइटा मात्रै रैछ, लौ राख ।
साइँल्दाइ :  रिसाउन पर्छ त तिमीलाई अनि ? तिरम्ला न तिरम्ला यो चोया काटेर डोको त बुन्न देऊ ।
ठूली :  खुब तिरौला । डोको बुन्न अझै हप्ता दिन लगाउँछौ । पुरानै ४०० छ । डोकोको ४०० आउँछ, हिसाब बराबर । बिहान-बेलुकी के घिच्छौ नि ? 
साइँल्दाइ :  अनि सल्काउन लाइटर नि चाइएला नि ? 
ठूली :  (एकछिन सलाई खोज्छिन्, भेट्दिनन्) ठाँडो नि कता पर्यो ।  खोजेको बेला केही भेटिँदैन । यही आगोले सल्काऊ, लाऊ ।
(केटो र साइँल्दाइ ठोकौँ भन्दै चुस्की लगाउँछन् । अचार औंलाले चाट्दै साइँल्दाइ चुरोट सल्काउन चुलोतिर जान्छन् । )
ठूली :  महँगो भएपछि किन खानु ? नपिए पनि हुँदैन यो- फु फु फु ? 
साइँल्दाइ :  गाउँका सबै सहर झरे । कसले लाउँछ र सुर्तीको बुटो ? आफू सक्दिनँ । तिमीले अब देखेकै छौ ।
ठूली :  कुरामा त कसले जित्ला तिम्लाई । भो जाऊ ।
(साइँल्दाइ चुरोटको धुँवा उडाउँदै केटो भएतिर जान्छन् । लामो सर्को तानेर फुक्छन् । उठेरै उनी केही सर्को तान्छन् । उनको अनुहारमा देखिएको मलीनताले केटोलाई तान्छ । केटो साइँल्दाइ हेर्छ । उनी केटोलाई खाने भनेर सोध्छन् । केटोले हात लम्काउँछ । साइँल्दाइ चुरोट दिँदै बस्छन् । केटो चुरोट तान्छ । केटो जति बेला पनि औँला चलिराख्छ । टेबलमा, घुँडामा कतै न केही गरिरहने उसको बानी हुन्छ ।)
साइँल्दाइ :  नाम के पर्यो नि बाबु ? 
केटो :  के पो भनौँ दाजु । म दु:खको पोको । कसले पो राखिदिए कुन्नि । ‘पहलमान’ रे  ! 
साइँल्दाइ :  अनि ? 
पहलमान :  नाम पहलमान भएर के गर्नु ? आफ्नै छयाँले त खाउँला झैँ गर्छ । आफ्नै शरीर आफ्नो हैन झैँ लाग्छ बेलाबेला ।
साइँल्दाइ :  बा, आमा र दाजुभाइ ? 
पहलमान :  देख्न पाइनँ । बा मुग्लानमै बिते । आमा मलाई छाडेर पोइला हिँडिन् ।  छिमिककोमा हुर्किएँ । अलिक ठूलो भएपछि उनीहरूलाई म बोझिलो भएँ । भारतमा रेलको पट्रीमा पानी बेच्थेँ । आफ्नै ठाउँ प्यारो लागिरह्यो । बा-आमा कस्ता थिए होलान् भनेर मेरो दिमाग घुमिरहन्थ्यो । एक दिन निस्केँ । आफ्नै गाउँ फर्किएँ । घरमा बाले बजाउने सारंगी भेटेँ । घर पनि के भन्नु, झुपडी । खेती गर्न जमिन थिएन । अनि यहीँ साथी बनाए । यसैले तपाईंलाई पनि भेटायो । भोलि देखाजाएगा दाजु । होइन र ? 
साइँल्दाइ :  एक्लो मान्छे ख्याल त गर्नुपर्यो नि ? 
पहलमान लामो हाँसो हाँस्छ । एक्कासि ऊ आफैँसँग आफ्नै खिल्ली उडाएर मजाले हाँस्छ र साइँल्दाइलाई हेरिरहन्छ ।
पहलमान :  एक्लो . . .एक्लो. . .एक्लो

गाउँमा अस्पताल भइदिएको भए ऊ मर्ने थिइन । गाउँमा औषधी भइदिएको भए ऊ मर्ने थिइन । मान्छे त मर्छ । बुझेको छु । तर ऊसँगै हाम्रो अंश पनि गुम्यो । 

(ठूली पनि काम छोडेर उनीहरूलाई नै हेर्छिन् । एकैछिनमा साइँल्दाइ पनि त्यही हाँसो सँगै बग्छन् । उनीहरू दुवैको हाँसो बिस्तारै कम हुन्छ । पहलमान लामो साससँगै एक घुट्की रक्सी खान्छ । उसको अनुहार मलिन र आँखा रसिला देखिन्छन् । पहलमान सारंगी समात्छ र तारले रगड्न थाल्छ । साइँल्दाइको गीत सुनाउने अनुरोधलाई स्वीकार्दै गाउँछ । )
कुन मन्दिरमा जान्छौ यात्री, कुन मन्दिरमा जाने हो ?
कुन सामाग्री पूजा गर्ने, साथ कसोरी लाने हो ?

(पहलमान खोक्छ । साइँल्दाइ ठूलीलाई पानी देऊ त भन्छन् । ठूली पानी दिन्छिन् । )
साइँल्दाइ :  देवकोटा ।
पहलमान :  दाजुको पढाइ कति नि ? 
ठूली :  उतिबेलाका गाउँका पढे गुनेका यिनी थिए । मति भ्रष्ट भएपछि कसको के लाग्छ ?

साइँल्दाइ :  देवकोटालाई पनि बौलाहा भने । राँची लागे । आखिर थिए त उनी ? 
ठूली :  को के हुन् के थाहा ? 
साइँल्दाइ :  त्यही त भनेको, नजाने नसुनेकोले नबोल्नु नि ।
ठूली :  अब रक्सी बोल्न थाल्यो हैन ? 

साइँल्दाइ :  उनी मनमौजी थिए । मनको मालिक भएका पनि गए । अब यसो तिम्रो आँगनमा आउन पाए, बोल्ने मान्छे भेटिन्छन् । गाउँमा सबै बूढाबूढी मात्रै । देश बनाउने भन्छन् नेताहरू । भुत्राको बन्थ्यो देश ? तिनका आफन्त बन्छन्, छिमेकी बन्छन्, उनका पार्टीका कार्यकर्ता बन्छन् । हामीलाई उही मुतको न्यानो ।
ठूली :  भो, बितेको कुरा बित्यो । सुकेको आँखामा सुन्तलाको बोक्रा नछर्क ।
पहलमान :  हामी न कतै हराएका छौँ, न कतै लुकेका छौँ । सायद हामीलाई कतै हराउन बाध्य पारिएको होला ? 
ठूली :  हराएका अझै भेटिएका छैनन् ?
पहलमान :  भन्नाले दिदी ?
साइँल्दाइ :  बिचरी ठूली । द्वन्द्वको बेला गाउँका प्रत्येक घरबाट एकएक जना जानुपर्ने बाध्यता थियो । परिवर्तनको ठूलो सपना पनि थिए त्यहाँ । सबै लागियो । सहयोग गरियो । भो भो के कुरा गर्नु । त्यही भेलमा ऊ कता पुग्यो खै ? यसको श्रीमान् । मेरो एकदमै मिल्ने साथी । मायालुलाई दिन नटिपी राखेको फूल, बिहान उठ्दा कसैले चुँडी लग्यो । उसको याद ताजै छ तर रङ, वासना, सौन्दर्य बिस्तारै धुमिल धुमिल हुँदै जाँदै छ ।

ठूली :  तर मलाई याद छ । खै को को हुन् ! मलाई बुटको आवाज, उनीहरूको झोलामा छचल्किएको बोतलको पानी, लाइटको त्यो कर्कस उज्यालो र एकजना मान्छेको आवाज ठूले, ए ठूले । यो भनेको याद छ । ठूले मलाई एकदमै माया गर्थे । बारीमा मोलको डोको बोकेर हामी सँगै हिँड्थ्यौँ । खरबारीमा घाँस काट्न जाँदा ऊ  गाउँथ्यो । उसको कस्तो सुरिलो स्वर थियो ! अहिले पनि म घाम डुब्न लाग्दा ऊ त्यो डिलमा गएर पहँेलो घाम हेर्दै उसको स्वर सुन्छु । बाँचेको छ भने यही झुप्रोमा फर्केला, मरेको भए म नै उसको आत्मामा समाहित भइसकेँ ।
साइँल्दाइ : राणा कालमा बोलेर जिब्रो काटिएको कुरा नेताहरूले खुबै सुनाउँथे त्यसबेला । बोल्नुपर्छ, लाग्थ्यो । अब अहिले आफ्नै घर आँगनमा आफ्नै बह पोख्न पनि यता उता आँखा डुलाउनुपर्छ भाइ । मन शान्त पारेर बस्यो, अलिक पछि मन आफैँ आफैँसँग भुत्भुताउन थाल्छ । यी आज भाइलाई भेटियो, मनको बह पोखियो । भोलि कोही त भेटिएला !

ठूली :  ओहो ! यो बाटो, कम्ती मान्छे हिँड्थे ? दिनभर, रातभर मावादी । बेँसीबाट सेना आउँथे, आर्मी नि । उनीहरू हप्ता दिन बस्थे । त्यसबेला गाउँका सबै पुरुष, युवक जंगल पस्थे । खाइ नखाई जंगलको बास हुन्थ्यो हप्ता दिन । आर्मी गएपछि सबै गाउँ फर्कन्थे । फेरि मावादी आउँथे र रडाको मच्चाउँथे । कसले गर्यो सुराकी ? के ? को ? हिँड् जाम् ।
साइँल्दाइ :  के भन्ने बाबु लाग्थ्यो कम्न्युस्टहरू प्रेमले बनेका हुन्छन् । सेवाभाव हुन्छ उनीहरूमा । तर हामी सबैलाई लाप्पा ख्वाए यिनीहरूले । कहिलेकाहीँ त लाग्छ, यिनीहरू प्रेतआत्मा हुन् । तर्साउन, एकान्तमा डर देखाउन टप्किन्छन् । यिनीहरू एकप्रकारको वनमारा झार हुन् भन्छु भाइ म त ।
पहलमान :  सबै त्यस्ता पनि छैनन् दाजु ।

साइँल्दाइ :  भो भाइ- छोड यो कुरा । मलाई थाहा छ । तिम्रो निधारमा परेको चाउरी, आँखामुनिको कालो ? अनुहारको भाव ? के बुझ्दैनौँ हामी ? तिमी डुल्छौ, देख्छौ तर पनि बुझ्दैनौ ? (ठट्यौली पारामा पहलमानलाई जिस्क्याउँदै) ल एउटा गीत सुनाऊ न त । तर मसँग पैसा चैँ छैन नि है ।
पहलमान :  पर्दैन दाजु । दुई-चार पैसा बाटोमा जोहो गरम्ला । गाउँमा प्रेम निख्रिएको छैन दाजु । वर पर डुल्यो कसैले के कसैले के, पेट भारिइहाल्छ । (पहलमान सारंगी निकाल्छ र रेट्न थाल्छ ।)
साइँल्दाइ :  ठूली अर्को दुई गिलास ।
साइँल्दाइ :  पख अर्को गिलास लिएर सुरु गरम्ला । बरु म यसो यसको चोयो पनि काट्दै गर्छु । (खुर्पीठ्याकबाट खुर्पा निकालेर निगालो भएतिर आउँछन् । निगालो समातेर उनी नजिकै जान्छन्) पहिले डोरी नहुँदा यी यो निधार यही चोयाको नाम्लो र डोरीले खान्थ्यो । (ठूली रक्सी थप्दिन्छिन् । दुवै पिउँछन्, पहलमान सारंगी रेट्न थाल्छ ।)

पहलमान :  आजकाल देश जनताको रोदन बुझेर होला यो पनि बोल्नै मान्दैन ।
ठूली :  साइँल्दाइ पनि कम्ता चोट भएका मान्छे हुन् र ? हँसीमजाक गर्छन् नै ।
साइँल्दाइ :  लु लु बजाऊ ।

(पहलमान सारंगी रेटेर दुवैलाई हेर्दै मुस्कुराउँछ, ध्वनि सँगै बहन्छन् ।) 
तिमी भन्छौ गाऊ न त गाऊ 
तर यो गीत नगाऊ 
हामी भने त्यही गीत गाइरहन्छौ
हाम्रा विचारहरूमा प्रतिबन्ध लगाउँदै 
हाम्रा हातहरूमा हत्कडी पहिराउँदै
तिमी भन्छौ लेख्न त लेख 
तर यो गीत नलेख 
हामी भने त्यही गीत लेखिरहन्छौ
त्यही गीत गाइरहन्छौ (इच्छुक)

साइँल्दाइ बसेको ठाउँबाट उठ्छन् र खुर्पा समातेर चोया काट्न जान्छन् । ठूली र पहलमान चुप बस्छन् । साइँल्दाइ एउटा नियालो समातेर छिर्छन् । चोयाको धार हेर्छन् । त्यसमा आफ्नो औंलाहरू रघेट्छन् ।
साइँल्दाइ :  यसले दिने चोट कस्तो हुन्छ थाहा छ ? 
पहलमान :  गहिरो ।
(साइँल्दाइ मज्जाले हाँस्छन् । अर्कै भङ्गीमा बोल्न थाल्छन् ।)
साइँल्दाइ :  (हाँसोसँगै) रातो । रगत कस्तो हुन्छ ? रातो । मलाई राता चिजहरू मन पर्दैनन् । माफ गर्नुहोला । मुग्लानबाट फर्कंदै थिएँ । गर्मी, भारतीय रङ, भाषा । म थाकेको थिएँ । गाउँ फर्किएँ । (उनी चोया काट्दै छन्) । मसँग कोही बोल्दैनन् । बाहिरबाटै मैले बोलाएँ । ‘ए मनमाया, मनमाया’ । ठूली बिचरी टुप्लुक्क आइपुगी ।

गाउँमा अस्पताल भइदिएको भए ऊ मर्ने थिइन । गाउँमा औषधी भइदिएको भए ऊ मर्ने थिइन । मान्छे त मर्छ । बुझेको छु । तर ऊसँगै हाम्रो अंश पनि गुम्यो । मलाई उसलाई हुर्काउन मन थ्यो । बन्दुक, बारुद, बेमेल बिल्कुलै यस्ता चिजभन्दा पर । दिन बिते । रात बिते । वर्ष बिते । (उठेर उनी टेबलमा जान्छन् र स्वादले रक्सी घुटुक्क पार्छन्, एकपोटी लसुन टोक्छन् र बस्छन् ।) त्योसँगै कैयौँ ऋतुहरू आए गए । मैले फर्कंदा आफ्नी श्रीमतीको अनुहार देख्न पाइनँ । मेरो सन्तानलाई माटोमा खेल्न दिन मन थियो ।

फूलहरूसँग खेल्न दिनु मन थ्यो । हरेक फूलको वासना र त्यसको रङसँगै बसेर विचरण गर्न मन थियो । गयो सबै गयो । त्यस सालको चैते हुरीले सबै उडाइँ लग्यो । बस्, मलाई लागेन ।

मलाई मेरो केटाकेटीले माटोको गन्ध महसुस गरोस् ता कि आफ्नो ठाउँ कहिल्यै नाबिर्सोस् जस्तो लाग्छ । हरेक वर्ष ऊपारि डाँडामा हिउँ पर्छ । ती सबै रुखहरू सेता हुन्छन् । डाँडाहरू खास्टो ओडेर बस्छन् । हरेक वर्ष गुराँस फुल्छन् । फरक फरक रङका तर मेरो मन तिनीहरूको रङझैँ खुल्दैन ।

सायद छोरो जन्मिएको भए कुनै असल छोरो बनाउन सक्थे । छोरी भएकी भए सायद बहादुर हुन्थी । नझुक्ने । मेरो उमेर ढल्किँदै छ तर मैले हाम्रो गाम ठाममा त्यस्तो मानिस भेटेको छैन । असल अनि बहादुर । (साइँल्दाइ अर्को रक्सीको घुट्को लिन्छन्) हाम्रो पुर्खालाई बेचेर खाँदै छ हाम्रो समय । उनीहरूको उपलब्धिको गुणगान गएर । हामीसँग के छ र उनीहरूसँग हाम्रो नाम जोड्नु ? अनि तिम्रा बा जस्तै मेरा बा पनि डम्फु बजाउनु हुन्थ्यो । उता भारतीय सेनामा हुनुहुन्थ्यो । संगीतले एक्लो हुन दिँदैन ।

भुत्राको बन्थ्यो देश ? तिनका आफन्त बन्छन्, छिमेकी बन्छन्, उनका पार्टीका कार्यकर्ता बन्छन् । हामीलाई उही मुतको न्यानो ।

ठूली :  त्यै त नि । म पनि छक्क पर्छु भन्या, कहिलेकाहीँ त्यो ढिँडो ओडाल्दा म ख्याल गर्छु क्या । दाबिलो र त्यो भाँडो कस्तरी बज्छ । यिनले चोया काट्दा, घरमा कोही छ जस्तो लाम्ने के । के बुझ्नु र खै म ।
पहलमान :  कस्तो मीठो कुरा दिदीको ? कति बुझ्ने !
ठूली :  मलाई लामाहरूले मान्छे मर्दा बजाउने बाजा खुब मन पथ्र्याे । हामीलाई जान नदिने भुरा बेला के- हामी ऊ यो जंगलको बाटो तल तल हँुदै डाँडामा गएर हेर्थ्यौ ।
साइँल्दाइ :  बेसीमा क्षत्री बाउँनको बालुन पनि गज्जब पो लाग्छ मलाई त ।
पहलमान : (रक्सी सट्ट पार्छन्) दिदी कति भयो होला ? 
साइँल्दाइ :  हैन हैन भाइ, म दिन्छु ।
पहलमान : बरु तपाईंको पनि मै दिन्छु  ।
साइँल्दाइ :  हामीसँग धन नभए नि मन त छ नि, के भन्या होला ?

ठूली :  भाइ कता पुग्ने त अनि ?
पहलमान :  ऊ पारि गाउँमा ।
ठूली :  केही विशेष काम छ कि ? 
पहलमान :  केही छैन दिदी । 
साइँल्दाइ :  उसो भए यतै बसे भै गो नि ।
पहलमान :  धन्यवाद ! बाटो पर्दा पसम्ला दाजु ।
ठूली :  उता पुग्न त १० घण्टा लाग्ला भाइलाई । बाटोमा घर छैनन् ।
साइँल्दाइ :  डर नलाग्ने भए, ६ घण्टा जति हिँडेपछि एउटा भेडीगोठ आउँछ । अहिले जाडोमा तल झारेका छन् । त्यही बसे नि हुन्छ भाइ ।
ठूली :  एक्लो मान्छे । आज यही बसेर भोलि जानुस् ।
पहलमान :  होइन दिदी मनले बोलिसक्यो ।
साइँल्दाइ :  लौ त राम्ररी गएस् । बसेको भए ठूलीले आफ्नै बारीको साग र फापरको ढिँडो खुवाउँथिन् ।
(पहलमान त्यहाँबाट निस्कन्छ ।) 

दृश्य २ 
पहलमान पछाडि झोला बोकेर हिँडिरहेको छ । जंगलमा चराहरूको चिरबिर, जनावरहरूको आवाज, कतै कतै कालिज र दुम्सीहरू बाटो काट्छन् । पहलमान निर्धक्क कतै पुग्ने सोचमा हिँडिरहेको छ । बाटोमा उसलाई धेरैपटक काँडाले घोच्छ । रगत बस्छ । झोलाबाट पुरानो सर्ट निकालेर दुवै खुट्टामा लगाउँछ अनि त्यसमाथि चप्पल । उसको आफ्नो रफ्तारमा हिँड्दा ऊ चराहरूलाई उनीहरूको नक्कल गर्दै बोलाउँछ । बाटोमा उसले एउटा सुन्दर पहेँलो चराको प्वाँख भेट्छ । अलिक पर दुम्सीका काँडाहरू, ऊ त्यससँग खेल्दै खेल्दै जंगलको बाटो हिँडिरहेको छ ।

दृश्य ३ 
पुरानो काठको भेडीगोठ । धुम्म कुहिरो लागेको छ । गोठभित्र कोही सुतिरहेको जस्तो देखिन्छ । बिस्तारै मञ्चमा दुवैतिरबाट दुई दुईवटा कुर्सीहरू गुड्दै आउँछन् । कुर्सीमा चार फेसियल एक्सप्रेसन भएको मुकुण्डोधारि मान्छे हुन्छन् । कसैले पहलमान भन्छ । पहलमान गोठबाट उठेर बाहिर निस्कन्छ । कुर्सीहरू बेजोडले पहलमान भएतिर आउँछन् । पहलमान भाग्छ । उनीहरू लखेटी रहन्छन् । पहलमानबीच रंगमञ्चमा ढल्छ ।

दृश्य ४ 
रंगमञ्चको पछाडिबाट एउटा ठूलो चन्द्रमाको केही भाग देखिन्छ । पहलमान उठेर उसको अगाडि भएको प्लास्टिकको झोला खोल्छ । खोल्दै जान्छ तर प्लास्टिक सिवाय त्यहाँ केही भेटिँदैन । चन्द्रमा बिस्तारै दायाँबाट बायाँ गइरहेको हुन्छ । पहलमान हेर्छ । चन्द्रमा चारैतिर मानिसहरूको रंगीन हात छन् । सबै हातहरूले सेतो गुलाब समातेका छन्, तर तलको एउटा हातमा पहलमान पहेँलो रङको गुलाब देख्छ । पहलमान बिस्तारै ती हात हेर्छ । बिस्तारै जान्छ र त्यो पहेँलो गुलाब लिन्छ । लामो साससँगै त्यसलाई सुँघ्छ । अचानक आएको एउटा ठूलो आवाजले ऊ गुलाब भुइँमै फालेर आफ्नो दुवै कान हातहरूले छोप्छ र चिच्याउँछ ।

दृश्य ५ 
बिहानको झिसमिसे । आँखा मिच्दै उठ्छ । सिरानी मिलाउँछ । उठेर अगाडि आउँछ । वर पर घाँसे मैदान छन् । मञ्चको पाश्र्व भित्तामा कुहिरोले ढाकेको हिमाल देखिरहेको छ । कुहिरो भिन्दाभिन्दै तहमा देखिन्छन् । पहलमान आफूले देखेको सपना कसरी भन्ने होला, कसलाई भन्ने होला भनेर अक्मकिन्छ । गोजीबाट हिजो बाटोमा भेटेको प्वाँख निकाल्छ र त्यसलाई प्रश्न गर्छ ।

डाँडाहरू खास्टो ओडेर बस्छन् । हरेक वर्ष गुराँस फुल्छन् । फरक फरक रङका तर मेरो मन तिनीहरूको रङझैँ खुल्दैन ।

मैले जस्तै सपना तैले पनि देख्छस् ? 
तँ पनि त जीवनबाट कतै टपक्क खसिस् ? हैन त अनि ? 
तर तँ रंगीन छस् । मानिसहरूले पनि तँलाई मैलेझैँ टपक्क टिप्छन् । रंगीन भएको आधारमै । कि हैन ? 
हरेक चिज आफैँमा पूर्ण हुन्छ, जब उसले आफ्नो अनुसार देख्न, सुन्न र बोल्न पाउँछ । (सारंगीतिर जान्छ र समात्छ) यी, मेरो सारंगी जस्तै ।
आफू सुतेको राडी मिलाएर गोठको माथि राख्छ । प्वाँखलाई तगारोमा सिउरिन्छ ।

पहलमान : मेरो कथा सुनेकोमा तँलाई धेरै धेरै धन्यवाद । अझै कत्ति कुरा भन्न मन थियो । मलाई कतै टाढा जानु छ । थुप्रै गाउँहरू । (गोठतिर हेर्दै भन्छ) सुन्नेलाई सुनको माला हामी सबैको कथा बैकुण्ठ जाला । भन्ने बेला खुरुखुरु आउला । प्वाँख त्यहीँ छाडेर पहलमान उकालो चढ्छ । पहिले जस्तै कुहिरो लागेको छ । पहलमान आफ्नो बाटो हिँडिरहन्छ । ध्वनि सुनिन्छ
मलाई थाहा छैन म कस्तो सपना देख्छु 
र, यसको अर्थ के हुन्छ 
तपाईं पनि सपना देख्नुहुन्छ होला ?
बिल्कुलै मैले भन्दा फरक 
रंगीन, श्यामश्वेत ?
मनको प्रेमिल संगीतमय भाषासँगै 
यो पवित्र हिमालयको यात्रा 
हावा, रङ र अफ्ठेरा सजिला गोरेटो काट्दा काट्दै
म नै सकिनेछु कुनै दिन 
त्यसपछि आत्मानुभूतिको यात्रामा निस्कनेछु 
रङहरूसँगै 
सारंगीको धुन सँगसँगै 
मेरो बा हिँडेको बाटो ।
(ध्वनि सकिएसँगै डम्फु, सारंगी, डिजेरोडुको मिश्रित संगीत बजिरहन्छ ।)

(चे शंकर नाट्य लेखक तथा निर्देशक हुन् । ‘सेम टाइम नेक्स्ट इयर’, ‘लुक ब्याक इन एंगर’, ‘कोही किन बरबाद होस्’ ‘मिस्टर फक्स एन्ड स्कुल बोय’, ‘एनिग्मा’, ‘म्याड म्यान्स डायरी’ जस्ता नाटक निर्देशन गरेका उनी अनुवादक पनि हुन् । डुलिहिँड्ने मन पराउने उनी यो नाटक छापिइरहँदा धुलिखेलमा छन्, अस्ति सुर्खेतमा थिए, भोलि कहाँ हुन्छन्, थाह छैन !)