पुरस्कार जित्दा जेलमा रहेका चार नोबेल शान्ति पुरस्कार विजेता

काठमाडौँ- सन् २०२१ को जुलाईमा जेल परेका बेलारुसका अधिकारकर्मी एलेस बियालियात्स्की जेलमा रहँदा नोबेल शान्ति पुरस्कार प्राप्त गर्ने चौथो पुरस्कार विजेता बनेका छन् । 

युद्ध अपराध र अधिकार हननको अभिलेखीकरणका लागि साठी वर्षीय बेलारूसी बियालियात्स्की, रुसको मेमोरियल समूह र युक्रेनको सेन्टर फर सिभिल लिबर्टीजलाई शुक्रबार नोबेल शान्ति पुरस्कार विजेता घोषणा गरिएको हो । 

---

बेलारुसको सबैभन्दा प्रमुख अधिकारवादी समूह भायास्नाका प्रमुख बेलारुसका शक्तिशाली नेता अलेक्जेन्डर लुकासेन्कोको शासनको दुरुपयोगको खाका तयार पार्ने प्रयासमा अग्रपङ्क्तिमा रहँदै आएको छ ।

 कर छलीको आरोपमा लुकासेन्कोको शासनको विरोधमा महिनौंसम्म व्यापक प्रदर्शन भएपछि उनलाई पक्राउ गरिएको थियो । पक्राउलाई उनलाई चुप गराउने प्रयासको रूपमा हेरेका थिए ।

कार्ल भोन ओसिट्स्की, जर्मनी 

 सन् १९३५ मा नोबेल शान्ति पुरस्कार जित्दा पत्रकार तथा शान्तिवादी कार्ल भोन ओसिट्स्की नाजी यातना शिविरमा कैदमा थिए । उनी जेलमा रहेका कारण पुरस्कार ग्रहण गर्न ओस्लो जान सकेका  थिएनन् । 

एडोल्फ हिटलरका विरोधीहरूमाथि छापा मारेर तीन वर्षअघि पक्राउ परेका भोन ओसिट्स्की यो प्रतिष्ठित पुरस्कार प्राप्त गर्ने विश्वका सत्तासीन नेताको आलोचना गर्ने पहिलो आलोचक हुन् । 

 नर्वेजियन नोबेल समितिको निर्णयबाट क्रुद्ध एडोल्फ हिटलरले सबै जर्मन नागरिकलाई कुनै पनि श्रेणीको नोबेल पुरस्कार स्वीकार गर्न प्रतिबन्ध लगाएका थिए ।

ओसिट्स्कीले आफ्नो प्रमाणपत्र र नोबेल स्वर्ण पदक लिन असमर्थ भए तापनि एक जर्मन वकिलले उनको परिवारलाई सुटुक्क उनको पुरस्कारको रकम लिने व्यवस्था गरेका थिए । ओसिट्स्कीको सन् १९३८ मा जेलमा नै रहेका बेला मृत्यु भएको थियो ।

आङ सान सुकी, म्यानमार 

म्यान्मारकी अपदस्थ नेतृ तथा प्रजातन्त्रवादी नेता सुकीले सन् १९९१ को नोबेल शान्ति पुरस्कार जितेकी थिइन् । पुरस्कृत हुँदा उनी प्रजातन्त्र समर्थक विपक्षीहरूमाथि देशको सैन्य नेतृत्वले गरेको दमनको एक भागको रूपमा नजरबन्दमा परेकी थिइन् । 

‘प्रजातन्त्र र मानव अधिकारका लागि अहिंसात्मक संघर्षका लागि सम्मानित’ सुकीले ओस्लोको यात्रा गरेमा म्यानमार फर्कन नपाइने डर व्यक्त गरेकी थिइन् ।  

सन् १९९१ को पुरस्कार समारोहमा उनको प्रतिनिधित्व उनका पति र उनका दुई छोराले गरेका थिए । साङ्केतिक रूपमा, उहाँको अनुपस्थितिलाई चिह्नित गर्न मञ्चमा एउटा खाली कुर्सी राखिएको थियो ।

सन् २०१० मा रिहा भएपछि उनले सन् २०१२ मा नोबेलमा आफ्नो परम्परागत व्याख्यान दिएकी थिइन् । त्यसपछि सन् २०२१ को फेब्रुअरीमा भएको सैन्य ’कू’ का क्रममा उनलाई पुनः पक्राउ गरिएको थियो । थुप्रै आरोपहरूको सामना गर्दै उहाँ आफ्नो बाँकी जीवन जेलमा बिताउने जोखिम मोलिरहेकी छिन् ।

लियू जियाओबो, चीन 

 जेलमा रहेका चिनियाँ अधिकारकर्मीले सन् २०१० को नोबेल शान्ति पुरस्कार जितेका थिए । विध्वंसको अभियोगमा उहाँ ११ वर्षको जेल सजाय काटिरहेका थिए । 

‘चीनमा मौलिक मानव अधिकारका लागि लामो र अहिंसात्मक संघर्ष’ का लागि सम्मानित लिउको कुर्सी सांकेतिक रूपमा रित्तो छोडियो र कुनै पुरस्कार प्रदान गरिएन ।

 पुरस्कार घोषणापछि उनकी पत्नी लिउ जियालाई नजरबन्दमा राखिएको थियो र उनका तीन भाइलाई चीन छोड्नबाट रोक लगाइएको थियो । 

सन् २०१७ को जुलाईमा ६१ वर्षको उमेरमा चीनको एक अस्पतालमा कलेजोको क्यान्सरका कारण उनको मृत्यु भएको थियो ।