शेख हसिनाको राजनीतिक उदयदेखि पतनसम्म

काठमाडौँ- बंगलादेशमा शेख हसिनाको सरकारविरुद्धको आन्दोलनका बीचमा भड्किएको हिंसा केही समयमै हिंसामा परिणत भएको छ । जसको असर हसिनाले सोमबार नै आफ्नो पदबाट राजीनामा दिएर देश नै छाड्नुपर्ने अवस्था सिर्जना भयो । 

हसिनाले देश छाडेर भारत गएकी छन् । अर्कोतर्फ बंगलादेशको सेनाले देशमा जतिसक्दो चाँडो शान्ति स्थापना गरी अन्तरिम सरकार गठन गर्न जोड दिएको छ । अचम्मको कुरा के छ भने शेख हसिनासँग यस्तो अवस्था पहिलो पटक होइन । शेख हसिनाले आफ्ना पिता शेख मुजिबुर रहमानको हत्या र सन्‌ २००८-२००९ को हिंसात्मक प्रदर्शनपछि यस्तै अवस्थाको सामना गर्नु परेको थियो । तर हसिना हरेक पटक चुनौतिहरू पार गर्दै सत्तामा फर्किएकी थिइन् ।

---

सन् १९४७ मा जन्मिएकी शेख हसिना बंगलादेशी राजनीतिको सबैभन्दा प्रभावशाली र विवादास्पद चेहेरा हुन् । केही दशक लामो आफ्नो राजनीतिक अनुभवका साथ शेख हसिनाले ठूलो उचाइ हासिल गरिसकेकी छिन् । यससँगै उनीसँग धेरै विवादहरू पनि जोडिएका छन् ।

हसिनाको जीवन र राजनीति बंगलादेशको इतिहास र पृष्ठभूमिसँग प्रत्यक्ष जोडिएको छ । उनका पिता शेख मुजीब-उर-रहमान सन् १९७१ मा पाकिस्तानबाट बंगलादेशको स्वतन्त्रताको प्रमुख चेहेरा थिए । अर्थात् शेख हसिनाले बंगलादेशको स्वतन्त्रता आन्दोलनलाई नजिकबाट अनुभव गरिन् । यो आन्दोलनले उनको राजनीतिक विचारधारालाई आकार दिन पनि मद्दत गर्‍यो । आफ्नो बुबाको शासनकालमा शेख हसिनाले इडेन कलेजको उपाध्यक्ष पदका लागि चुनाव लडिन र जितिन् । यसबाहेक उनले बुवाको पार्टीको विद्यार्थी संगठनको पनि जिम्मेवारी सम्हालेकी थिइन् ।

तर, सन् १९७५ मा आफ्ना बुबा मुजिब–उर–रहमान र उनको परिवारको हत्यापछि हसिना बंगलादेशबाट भाग्नुपरेको थियो । धेरै वर्ष बंगलादेश बाहिर बसेपछि हसिना अन्ततः सन् १९८० को दशकमा स्वदेश फर्किन् र यहाँको राजनीतिमा प्रवेश गरिन् ।

शेख हसिनामा उनका बुबाको कत्तिको प्रभाव थियो, त्यसको अनुमान उनले बंगलादेशमा आफ्नो राजनीतिक पार्टीको नाम अवामी लिग राखेको तथ्यबाट पनि लगाउन सकिन्छ । उनी सन् १९८१ मा पार्टीको अध्यक्ष भइन् र विपक्षी दलको नेताको रुपमा राजनीति शुरु गरिन् । उनको यो लडाईं राजनीतिमा काममा आयो र अन्ततः १९९६ मा उनी पहिलो पटक बंगलादेशको प्रधानमन्त्री भइन् । उनको पहिलो कार्यकाललाई बंगलादेशका लागि ठूलो सुधारको समय मानिन्छ । यही अवधिमा देशमा आर्थिक उदारवादको उदय भयो । बंगलादेशमा ठूलो विदेशी लगानी आयो र जनताको जीवनस्तरमा पनि सुधार भयो ।

शेख हसिनाको नेतृत्वमा बंगलादेश विश्वभर कपडा उद्योगको एक महत्त्वपूर्ण केन्द्र बन्यो । हसिनाले शिक्षा र स्वास्थ्यका क्षेत्रमा पनि ठूलो जोड दिएकी थिइन् । विद्यालयका बालबालिकालाई नि:शुल्क पुस्तक उपलब्ध गराउने उनको योजनाले उनलाई निकै लामो यात्रा गरेको थियो ।

तर यी उपलब्धिहरूका बाबजुद हसिनाको कार्यकाल पनि विवादबाट मुक्त हुन सकेन । उनको प्रशासन न्यायपालिकासँगको टकरावको लागि प्रख्यात थियो । शेख हसिनामाथि अदालतको स्वतन्त्रता र स्वायत्ततासँग खेलवाड गरेको आरोप पनि लागेको थियो । यसका लागि धेरै देशले उनको आलोचना पनि गरेका छन् । अर्कोतर्फ विपक्षी दलहरूले पनि हसिनामाथि अधिनायकवादको आरोप लगाएका छन् । धेरै मानव अधिकार संगठनहरूले पनि शेख हसिनाको अडानको विरोध गरे, विशेष गरी इस्लामिक जमात-ए-इस्लामी पार्टीप्रति । अन्ततः सन् २००१ मा उनले विपक्षी दल र प्रतिद्वन्द्वी खालिदा जियाको हातबाट पराजय भोग्नुपरेको थियो ।

सन्‌ २०२४ मा शेख हसिनासँग भएको घटनाक्रम नयाँ होइन । सन् २००६ मा पनि यस्तै केही भएको थियो, जब अक्टोबरमा सत्तामा रहेको बंगलादेशी नेसनलिस्ट पार्टी (बीएनपी) सरकार अचानक चुनाव घोषणा गरेर कार्यवाहक शासनतर्फ गयो । यस क्रममा शेख हसिना सरकारले बीएनपी सरकारले बंगलादेशका प्रधानन्यायाधीशको अवकाश उमेरलाई असंवैधानिक रूपमा बढाएको आरोप लगाएको थियो । यो घटनाले केही समयमै हिंसात्मक मोड लियो र अवामी लिगको नेतृत्वमा देशभर चर्को प्रदर्शन भयो । यद्यपि सेनाले पछि २००७ मा कामचलाउ सरकारलाई समर्थन गर्‍यो । तर यसले अवस्था झनै बिग्रियो । त्यति बेला कार्यवाहक सरकारले शेख हसिनालाई भ्रमण सकेर स्वदेश फर्किन पनि रोक्यो । पछि मानवअधिकार संगठनहरूबाट सम्पूर्ण घटनाको आलोचना र विभिन्न देशहरूको दबाबका कारण हसिनालाई फर्किन अनुमति दिइएको थियो । तर सम्पूर्ण विवाद यहीँ टुंगिएन । फर्किएपछि शेख हसिनालाई भ्रष्टाचारको आरोपमा जेल पठाइयो ।

बंगलादेशमा ९० दिनभन्दा बढी समय शासन गरेपछि सेनाद्वारा स्थापना गरिएको कार्यवाहक सरकारले अन्ततः देशमा निर्वाचन गराउने निर्णय गर्‍यो । २९ डिसेम्बर सन्‌ २००८ मा भएको चुनावमा अवामी लिग र यसको साझेदार पार्टीहरूको गठबन्धनले दुई तिहाई सीटहरू कब्जा गर्‍यो । त्यतिबेला सन् २००६ सम्म सत्तामा रहेका बिएनपी र जमात ए इस्लामी प्रतिपक्षमा बस्नु परेको थियो । सन् २००९ मा शेख हसिना फेरि बंगलादेशको प्रधानमन्त्री बनेकी थिइन् ।

यो सम्पूर्ण घटनापछि शेख हसिनाले बंगलादेशमा तीन कार्यकालमा १५ वर्ष शासन गरिन् । तर उनको जितलाई लिएर विपक्षीले पटकपटक निर्वाचन प्रक्रियामा अनियमितता भएको र राजनीतिक दल तथा स्वतन्त्र संस्थालाई धम्की दिएको आरोप लगाएका छन् । आलोचकहरूले पनि शेख हसिना सरकारमा विपक्षीहरूलाई दबाउन खोजेको गुनासो गरेका छन् । यद्यपि उनका समर्थकहरूले बंगलादेशमा जारी विकास कार्य र आर्थिक सुधारका कारण उनको छविलाई प्रगतिशील रूपमा चित्रण गर्न जारी राखे ।

शेख हसिना पनि दुई पटक घातक हमलाबाट बाँचेकी छिन् । उनीमाथि पहिलो हमला सन् १९७५ मा भएको थियो, जब उनका बुबा मुजिब र उनको सम्पूर्ण परिवारको हत्या भएको थियो । संयोगवश शेख हसिना देशबाहिर भएकाले बचिन् । तर उनीमाथि दोस्रो आक्रमण प्रत्यक्ष थियो । सन्‌ २००४ मा एक ग्रेनेड उनलाई हानिएको थियो, जसमा उनी नराम्ररी घाइते भइन् । यस आक्रमणमा दुई दर्जनभन्दा बढीले ज्यान गुमाएका थिए । तर शेख हसिना बाँचिन् ।