अमेरिकी राष्ट्रपति निर्वाचनमा इलेक्टोरल कलेज के हो ?

काठमाडौँ - अमेरिकामा राष्ट्रपति निर्वाचन जारी रहेको छ । अमेरिकी नागरिकहरूले अप्रत्यक्ष रूपमा राष्ट्रपति र संसदका सदस्यहरू (कांग्रेस) चयन गर्न मतदानमा भाग लिइरहेका छन् ।

अमेरिकी जनताले राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपति कसलाई चाहन्छन् भनेर प्रत्यक्ष रूपमा मतदान गर्दैनन् । बरु तिनीहरूले समूहका सदस्यहरूलाई मतदान गर्छन्, इलेक्टोरल कलेज । इलेक्टोरल कलेजको आधारमा राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपति निर्वाचित हुने गर्दछन । इलेक्टोरल कलेज भनेको कम मत प्राप्त गर्ने उम्मेदवारले पनि चुनाव जित्न सक्ने प्रणाली हो ।

---

अमेरिकी इतिहासमा जनताले दिएको ‘पपुलर भोट’ बिना नै राष्ट्रपतिको चुनाव जितेका पाँच जना राष्ट्रपति छन् । त्यसो गर्ने सबैभन्दा पछिल्लो राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प हुन् । २०१६ मा पपुलर भोट कम पाएर पनि ट्रम्प राष्ट्रपति बनेका थिए ।

अमेरिकाले आफ्नो स्थापनाकालदेखि नै अमेरिकाले राष्ट्रपति चयन गर्न इलेक्टोरल कलेजको प्रयोग गर्दै आएको छ । 

इलेक्टोरल कलेज अमेरिकी चुनावमा महत्त्वपूर्ण प्रक्रिया हो । इलेक्टोरल कलेज मार्फत अमेरिकी नागरिकहरूले अप्रत्यक्ष रूपमा आफ्नो राज्यका निर्वाचकहरू मार्फत राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपति चयन गर्छन् । 

अमेरिकी जनताले राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपति चयन गर्न इलेक्टोरल कलेजलाई मतदान गर्छन् । पछि, यी मतदाताहरूले राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपति पदका लागि आफूले छानेका उम्मेदवारहरूलाई समर्थन गर्छन् । अमेरिकामा कुल ५३८ इलेक्टोरल कलेज छन् । यी मध्ये, त्यहाँ सबै ५० अमेरिकी राज्यहरूको जनसंख्याको आधारमा ५३५ मतदाता र अमेरिकी राजधानी वाशिंगटन, डीसी (डिस्ट्रिक्ट अफ कोलम्बिया) बाट तीन इलेक्टोरल कलेज छन् ।

त्यस्तै अमेरिकी संसदमा कुल सीट संख्या ५३५ छ, जसमध्ये ४३५ प्रतिनिधि सभा (एचओआर) र १०० सिनेटका सदस्यहरू छन् । 

प्रत्येक राज्यमा कम्तिमा एक तल्लो सदनका सदस्य हुने छन् वा जनसंख्या अनुसार अधिकतम बढी पनि हुन सक्ने छन्, जबकि प्रत्येक राज्यबाट दुई मात्र सिनेटर हुनेछन् । यसको मतलब चुनावमा प्रत्येक राज्यबाट कम्तीमा तीन इलेक्टोरल भोट हुनेछन् ।

राष्ट्रपतिको निर्वाचन जित्नका लागि उम्मेदवारले कुल ५३८ मध्ये २७० इलेक्टोरल भोटको बहुमत प्राप्त गर्नुपर्ने हुन्छ ।

अमेरिकाका संस्थापकहरूले १७८७ मा संविधानमा चुनावी इलेक्टोरल कलेज स्थापना गरेका थिए । राष्ट्रिय अभिलेखालयले देशको ऐतिहासिक दस्तावेजमा ‘इलेक्टोरल कलेज’ शब्द नदेखिएको बरु ‘निर्वाचक’ शब्द उल्लेख गरेको उल्लेख गरेको छ । १८०४ मा, १२औं अमेरिकी संशोधन मार्फत चुनावी कलेजका केही नियमहरू परिवर्तन गरियो । यस अन्तर्गत राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपतिका लागि छुट्टाछुट्टै चुनावी मतदानको आवश्यकता हटाइएको थियो ।

आम चुनाव अघि, अमेरिकाका सबै राज्यहरूले मतदाताहरूको सूची छनौट गर्छन् । सामान्यतया नोभेम्बरको पहिलो साता मतदाताले मतपत्र वा अन्य माध्यमबाट भोट हाल्छन् । यो 'लोकप्रिय भोट' जित्ने उम्मेद्वारले इलेक्टोरल कलेजमा कुन मतदाताले राष्ट्रपतिलाई भोट दिने भन्ने निर्णय गर्छ, चाहे रिपब्लिकन, डेमोक्रेट वा तेस्रो पक्ष हो ।

धेरैजसो राज्यहरूले विजेता-सबै प्रणाली लागू गर्छन् । यसको मतलब राज्यमा सबैभन्दा बढी मत प्राप्त गर्ने उम्मेदवारले राज्यका सबै इलेक्टोरल भोटहरू जित्छ । उदाहरणका लागि यसलाई बुझ्नुहोस्, २०२० मा करिब चार करोड जनसंख्या भएको राज्य क्यालिफोर्नियामा कुल ५५ इलेक्टोरल भोटहरू थिए, जहाँ कुल १.७१ करोड मानिसले मतदान गरेका थिए। जसमध्ये १.११ करोड भोट बाइडेनको पक्षमा गएको थियो भने ६० लाख मत ट्रम्पको पक्षमा गएको थियो । अब जब क्यालिफोर्निया जस्ता अधिकांश राज्यहरूमा विनर-टेक-अल प्रणाली लागू भएको छ, सबैभन्दा धेरै मत प्राप्त गर्ने जो बाइडेनले क्यालिफोर्नियाका सबै ५५ इलेक्टोरल भोटहरू पाएका थिए ।

अमेरिकामा दुई राज्य माइन र नेब्रास्कामा मात्र उम्मेदवारले पाएको मतको आधारमा इलेक्टोरल कलेज मत बिभाजन गर्ने गरिन्छ । माइन राज्यमा ४ इलेक्टोरल कलेज छन् भने नेब्रास्कामा ५ इलेक्टोरल कलेज रहेका छन् । 

राष्ट्रपतिका लागि मतदान गर्न डिसेम्बरको मध्यमा मतदाताहरू आ-आफ्नो राज्यमा भेला हुन्छन् । यो बैठक डिसेम्बरको दोस्रो बुधबार पछि पहिलो मंगलबार हुन्छ, जुन यस वर्ष डिसेम्बर १७ मा पर्दछ । यो पनि चाखलाग्दो छ कि अमेरिकामा मतदाताहरूलाई आफू प्रतिबद्ध भएको उम्मेदवारलाई मात्र मतदान गर्न बाध्य पार्ने कुनै कानून छैन । यिनीहरूलाई फेथफुल इलेक्टर भनिन्छ र उनीहरूले सपथ लिएको पार्टीको उम्मेदवारलाई समर्थन गर्ने विश्वास गरिन्छ । राष्ट्रपति चयन पछि जनवरीको दोस्रो सातापछि राष्ट्रपतिले शपथ लिएर कार्यकाल शुरु हुने प्रावधान रहेको छ ।