रुस-युक्रेन युद्ध : चीनले रोक्न सक्छ ?

एक महिनाअघि चिनियाँ नेता सी चिनफिङले रुससँग बेइजिङको नयाँ सुदृढ भएको सम्बन्धमा कुनै सीमा नभएको घोषणा गरेका थिए । उनी र उनका रूसी समकक्ष भ्लादिमिर पुटिनले बेइजिङमा आमनेसामने भेटेका थिए, संयुक्त दस्तावेजमा समापन गर्दै । र, त्यसपछि उनीहरू शीतकालीन ओलम्पिक खेलहरूको उद्घाटन हेर्न गए । खेल सकिएको केही दिनपछि रुसले युक्रेनमाथि आक्रमण गर्‍यो ।

चीन सरकारले आक्रमणको न निन्दा गरेको छ, न त माफी दिएको छ । युक्रेनमाथि रुसले आक्रमण गर्‍यो पनि चीनले भनेको छैन । चीनले सधैँ अरुको आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप नगर्ने भनेको आफ्नो विदेश नीतिको मूल सिद्धान्त हो ।

तर यस हप्ताको सुरुमा चीनका विदेशमन्त्री वाङ यीले युद्धविरामका लागि मध्यस्थताको भूमिका खेल्न तयार रहेको संकेत गरेका थिए । वाङले युक्रेनको सार्वभौमसत्ताको लागि चीनको अटल समर्थनलाई पुन:पुष्टि गरे र आफ्नो समकक्षलाई कूटनीतिमार्फत युद्ध अन्त्य गर्न सबै प्रयास गर्न चीनको तत्परताको आश्वासन दिए ।

चीन सरकारले पनि हालसालै सैन्य कारबाहीबारेमा खेद व्यक्त गरेको छ । र यो आम नागरिकहरूलाई हुने क्षतिप्रति अत्यन्तै चिन्तित रहेको बताएको छ ।

चीनले अर्को एउटा उल्लेखनीय काम पनि गरेको छ । भारतको साथसाथै यो रूसको आक्रमणको निन्दा गर्ने संयुक्त राष्ट्र संघको प्रस्तावमा मतदानबाट टाढा रहने ३४ राष्ट्रहरूमध्ये चीन पनि एक थियो । धेरैले रुसको साथमा चीनले मतदान गर्ने अपेक्षा गरेका थिए ।

त्यसोभए के चीनको नीतिमा परिवर्तनको संकेत हो ? चीनले रुसको वैध सुरक्षा चासोको रूपमा वर्णन गरेको कुरालाई मान्यता दिँदै युक्रेनको सार्वभौमसत्ताको सम्मान गर्ने सिद्धान्तको बीचमा सन्तुलन कायम गर्न खोजिरहेको संकेत हो ।

यदि तपाईंले राष्ट्रपति सी र पुटिनले आफ्नो गहिरो असीमित गठबन्धनको घोषणा गर्दा हस्ताक्षर गरेको ५ हजार शब्दको कागजातलाई फर्केर हेर्‍यो भने देखिन्‍छ कि नेटो विस्तारको आपत्तिले उनीहरूलाई एकताबद्ध गरेको छ, यद्यपि सम्झौताले साझा भूमि र योजनाबद्ध सह-कानूनका धेरै क्षेत्रहरू समेट्छ । यो भविष्यको साझा दृष्टिकोण हो जसमा चीन र रुसले पारस्परिक लाभका लागि धेरै नजिकबाट काम गर्छन् ।

आधारभूत भिन्‍नता र समानताहरू
चीन किन रुस र पुटिनको समर्थनमा छिटो उभिन सक्छ भन्‍ने अर्को मुख्य विषय ताइवान हो । स्वशासित टापु जहाँ राष्ट्रपति सी आफ्नो मातृभूमिसँग पुनर्मिलन भएको हेर्न चाहन्छन् । यदि सी ले सैन्य बलद्वारा त्यसो गरेमा चीनले अमेरिका र उसका सहयोगीहरूबाट यस्तै प्रतिक्रियाको सामना गर्नेछ निन्दा, कडा प्रतिबन्ध, सांस्कृतिक बहिष्कार । तर ताइवान युक्रेन होइन । अरू केही होइन, दुई ठाउँको कानूनी स्थिति फरक छ ।

तर रुसको वैध सुरक्षा चासो भन्‍ने कुरालाई स्वीकार गर्दै र जटिल र अद्वितीय ऐतिहासिक सन्दर्भको कारणले सार्वभौमसत्ताको सम्मान गर्ने मूल सिद्धान्तलाई बेवास्ता गर्दै चीनका नेताले सम्भवतः भविष्य देखेका छन् जसमा उनले विश्वलाई आक्रमणको औचित्य प्रमाणित गर्न खोज्न सक्छन् । चीनले ताइवानको र रूसको पारस्परिक सहयोगको अपेक्षा गर्दछ ।

‍सी र पुटिनबीच व्यक्तिगत सम्बन्ध छ । यी दुईबीच झण्डै ४० पटक भेट भइसकेको छ । उनी गत महिना शीतकालीन खेलकुदका लागि चीन आइपुगे । रुसका राष्ट्रपति कोभिड-१९ सुरु भएदेखि चीनमा आउने सबैभन्दा प्रमुख नेता थिए ।

सीले एउटा भविष्य देखेका छन् जहाँ चीन एक विशाल अर्थतन्त्र धेरै आत्मनिर्भर छ । केही हदसम्म यसबाट लाभान्वित भएको विश्वव्यापी सम्बन्धहरूबाट अलग छ । तर रुससँगको नयाँ कुनै सीमा साझेदारीको अर्थ अमेरिका र उसका सहयोगीहरू र स्थापित विश्व व्यवस्थाबाट अपरिहार्य नहुन सक्छ । जलवायु परिवर्तन र शान्ति सुरक्षामा चीनले हालका वर्षहरूमा अझ धेरै गर्न खोजेको छ ।

र, विचार गर्नुपर्ने राजनीति पनि छ । चुनावी राजनीति होइन, युद्धरत राष्ट्रसँगको सम्बन्धको राजनीति हो । चीनले आफ्ना जनताले देख्‍न र पढ्न सक्ने धेरै कुराहरू सेन्सर गर्दछ । तर युद्धको गम्भीरता जुन अन्य कुनै पनि परम्परागत द्वन्द्व भन्दा बढी प्रायः डरलाग्दो विवरणमा दस्तावेज गरिएको छ । जुन केही मिनेटमा सोसल मिडियामा बेइजिङको लागि महत्त्वपूर्ण कारक बन्‍न सक्छ ।

सी र उनी वरपरका अन्य वरिष्ठ नेताहरूले निष्कर्षमा पुग्न सक्छन् कि वास्तवमा सम्बन्धको एक सीमा छ, र उनीहरूले पछि हट्नुपर्छ। वा माथि उठेर मस्कोसँग मध्यस्थकर्ताको भूमिका खेल्ने प्रयास गर्नुपर्छ । (बीबीसीबाट)

---