कम्पोष्ट मलका लागि ढैंचा खेती

बाँके- बाँकेको खजुरा गाउँपालिका-७ सिमालघारीस्थित धनबहादुर योगीले कम्पोष्ट मलका लागि ढैंचा खेती गरेका छन् । हरियो मलका रूपमा प्रयोग हुने कम्पोष्ट मलका लागि उनले विगत पाँच वर्षदेखि एक बिगाहा जग्गामा ढैंचा खेती गर्दै आएका हुन् । 

३५ देखि ४० दिनमा मलको रूपमा तयार हुने ढैंचाको बोटले माटोमा नाइट्रोजन स्थिरीकरण गर्नाका साथै प्राङ्गारिक पदार्थको मात्रा थप्ने हुँदा प्रत्येक वर्ष यो खेती गर्ने गरेको उनले बताए । 'यो लगाएपछि डिएपी मल लगाउनु पर्दैन,' उनले भने, 'वर्षामा किसानलाई चाहिने भनेकै युरिया र डिएपी हो तर यो बेलामा समयमै मल पाइँदैन । त्यसको साटो ढैंचाले काम गर्ने हुँदा मैले यही खेती गर्ने गरेको छु ।'

---

एक कट्ठामा तीन किलो डिएपी मल प्रयोग हुने ठाउँमा ढैंचाको बीउ डेढदेखि दुई किलो भए पुग्ने धनबहादुर योगीले बताए । उनले यो वर्षदेखि ढैंचाको बीउको मूल्य बढेको जानकारी दिृ । 'अघिल्ला वर्षहरूमा ढैंचाको बीउ खरिद गर्दा मैले रु ६० देखि ७० रुपैयाँसम्म तिरेको थिएँ,' उनले भने, 'यो वर्ष एक केजी ढैंचाको बीउको भाउ रु एक सय पुगेको छ ।'
 
धनबहादुर जस्तै सोही गाउँका गुमानसिंह गिरीले पनि चार वर्षदेखि १२ कट्ठा जग्गामा ढैंचा खेती गर्दै आएका छन् । ढैंचाखेती गर्न थालेदेखि धान उत्पादन बढेको गुमान सिंहको अनुभव छ । 'धानको बीउका लागि यो असाध्यै राम्रो मल रहेछ,' उनले भने, 'यसको प्रयोग गर्न सुरु गरेदेखि धान बाली सप्रिएको त छँदैछ उब्जनी पनि बढेको छ ।' ढैंचा कम्पोष्ट मल भएको हुनाले स्वास्थ्यका लागि फाइदाजनक मानिन्छ । 

धनबहादुर र गुमान सिंह जस्तै सोही गाउँका टेकबहादुर योगीले पनि आफ्नो १६ कट्ठा जग्गामा विगत छ वर्षदेखि ढैंचा खेती गर्दै आएका छन् । ढैंचाको प्रयोगले जग्गालाई उर्वर बनाउनुका साथै धान उत्पादन बढेको उनले बताए । सरकारद्वारा प्रदान गरिने रासायनिक मल समयमा नपाइने झन्झटले ढैंचा खेतीप्रति गाउँका किसानको आकर्षण बढेको छ ।

कृषि ज्ञान केन्द्र बाँकेका प्रमुख शकील अहमदले माटो सुधारका लागि ढैंचा खेती निकै प्रभावकारी भएको बताए । धान बालीलाई आवश्यक पर्ने कुल नाइट्रोजनको २५ प्रतिशत भाग ढैंचा खेतीबाट परिपूर्ति गर्ने हुँदा यसप्रति किसानको आकर्षण बढ्दै गएको उनको भनाइ छ । माटोको सन्तुलन बिग्रँदै गइरहेको अवस्थामा ढैंचा खेती किसानका लागि फाइदाजनक भएकाले यस वर्ष केन्द्रले पाँच क्विन्टल ढैंचाको मल वितरण गरेको प्रमुख अहमदले जानकारी दिए ।

नेपालमा पाइने ढैंचाका जातहरू सेस्बानिया रोस्ट्राटा र सेस्बानिया क्यानाविना छन् । यसलाई धान रोप्नु भन्दा ४५ दिनअगाडि ४० केजी प्रतिहेक्टर वा प्रति रोपनी दुई केजीका दरले खेत खनजोत गरी छर्नु पर्दछ ।

यीमध्ये सेस्बानिया रोस्ट्राटामा काण्ड र जरा दुवैमा वायुमण्डलीय नाइट्रोजन सोसेर लिन सक्ने ‘राइजोबियम ब्याक्टेरिया’ भएको गिर्खाहरू हुन्छन् । जसले नाइट्रोजन स्थिरीकरणको मात्रा बढाउँछ । ढैंचा लगाएको ६ देखि सात हप्ता (फूल फल्ने अवस्था) पछि खेतमा पानी राखी बोटलाई जोत्न सजिलो हुने गरी काट्ने र जोतेर माटोमुनि पारेर दबाएर राख्नुपर्दछ । यसरी सडाएर राखेको हरियो मल ढैंचाले ८० देखि एक सय ५० केजी नाइट्रोजन प्रतिहेक्टर स्थिरीकरण गर्न सक्ने विज्ञहरूको भनाइ छ । रासस