पोखरा- महामारीको रूपमा फैलिएको कोरोना भाइरसले विश्व अर्थतन्त्र शिथिल बन्यो । त्यसमा नेपालको अर्थतन्त्र अछुतो रहेन । त्यसपछि रुस युक्रेनबीचको द्वन्द्वले पनि अर्थतन्त्रलाई झनै कमजोर बनाएको छ । 

अहिले व्यापार व्यवसायमा मन्दी छाइरहेकाले निजी क्षेत्रमा चरम निराश देखिन्छ । धमाधम सटर खाली भइरहेका छन् । व्यवसाय छाडेर पलायन हुनेको संख्या सहरमा खाली सटरले पुष्टि गर्छ । चिया चौतारीमा पनि अर्थतन्त्रको चिन्ता देखिन्छ । 

---

सरकारका प्रधानमन्त्री होस् या अर्थमन्त्री अर्थतन्त्रमा सुधार भइरहेको वक्तव्यबाजीमा रमाइरहेको अवस्था छ । आम सर्वसाधारणको चासो भने अर्थतन्त्र तङ्ग्रिन्छ कि लड्छ ? भन्नेमा छ ।

पोखरामा जारी ११औं संस्करणको नेपाल लिटरेचर फेस्टिबलमा शुक्रबार अर्थतन्त्र : तङ्ग्रिन्छ कि लड्छ ? यही विषयमा छलफल भयो । सरोकारवालाले अर्थतन्त्रमा सुधार भइरहेको दाबी पेस गरे ।

व्यवसायी निरञ्जन श्रेष्ठ नेपालको अर्थतन्त्र विगत २ दशकदेखि धर्मराउँदै तंग्रिरहेको बताए । ‘फेरि धर्मराउँदै धर्मराउँदै एउटा विन्दुमा पुग्छ । ठोस रूपमा हामीले केही गरेनौँ भने यस्तै धर्मराउँछ,' उनले भने । 

अहिलेको भने निजी क्षेत्र निकै निराश रहेको उनको भनाइ छ । ‘बजारमा व्यापार एकदम तल आएको छ । मागको कमी छ । माग कमी हुनुको मतलब व्यापार व्यवसायमा जो छ उ निश्चय नै निराश हुन्छ । सटर बन्द भइरहेको छ भने निराश हुन्छ नै,' उनले बताए ।

बाह्य क्षेत्र सुधार भएपनि आन्तरिक रूपमा माग बढाउने काम गर्नुपर्ने उनको धारणा छ । ‘लगानीमा बैंकको ऋण मात्रै आधार हुँदैन । व्यवसाय भनेको चक्रको रूपमा बुझ्नुपर्छ । बैंकबाट त पुँजी आयो तर त्यसपछि व्यवसाय गर्दा स्वयं पुँजी चाहियो । बजारमा आत्मविश्वास चाहियो,’ श्रेष्ठले थपे, ‘अर्को कुरा सबभन्दा ठूलो कुरा आन्तरिक फिर्ता दर हेरिन्छ । अहिले फिर्ता कम छ । बैंकमा पुँजी छ भने लगानी गर्न हिच्किचाउँछ ।’ 

अर्थतन्त्र कमजोर बन्नुमा निजी क्षेत्रको पनि धेरथोर हात रहेको श्रेष्ठ स्वीकार्छन् । उनी भन्छन्, ‘आत्मविश्वास बढ्यो भने अहिलेको अवस्थामा फरक आउँछ ।’

अर्थमन्त्रीको आर्थिक सल्लाहकार समेत रहेका गुणाकर भट्ट अर्थतन्त्र सुधार भइरहेको बताउँछन् । २ वर्ष अगाडि विदेशी विनिमय सञ्चितिमा दबाब रहेको उनी सम्झन्छन् । ‘गत वर्ष पुसमा हेर्दा हामीसँग भएको विदेशी विनिमय सञ्चिति १० अर्ब २८ करोड डलर थियो । अहिले आइपुग्दा १३ अर्ब ६९ करोड डलर विदेशी सञ्चिति छ । त्यसले १२.१ महिनाको वस्तु तथा सेवा आयत गर्न पुग्छ,’ उनले भने, ‘२ वर्ष अगाडि यही बेला नीति निर्मातादेखि व्यवसायी सबै आत्तिएको अवस्था थियो नेपाल कतै श्रीलंका त बन्दैन भनेर ।  हामी त्यहाँबाट माथि उठेको अवस्था छ । एउटा महत्वपूर्ण आधार हो विदेशी विनिमय सञ्चिति ।’

भट्टले अगाडि थपे, ‘हामी ३०० अर्बको पेट्रोलियम पदार्थ आयत गर्छौं । ४०० अर्बको हाराहारीमा खाद्यान्न आयत गर्छौं । त्यस्तो मुलुकमा विदेशी विनिमय सञ्चित थोरै पनि घट्ने वित्तिकै अर्थतन्त्र हल्लिन बेर लाग्दैन, त्यहाँबाट हामी निस्कियौँ ।’

डेढ २ वर्ष अगाडि बैंकहरूसँग कर्जा दिने पैसा नभएको उनले सुनाए । उनका अनुसार गत वर्ष माघमा कर्जाको औसत ब्याजदर १३ प्रतिशत थियो । अहिले कर्जाको औसत ब्याजदर ११ प्रतिशतमा झरेको छ । 

‘बैंकहरूसँग बढी भएको पैसा करिब १०० अर्ब राष्ट्र बैंकले तानेर राख्न परेको छ । ब्याजदर पनि तल आइरहेको छ,’ अर्थतन्त्रबारेका विज्ञ भट्टले भने, ‘मौद्रिक क्षेत्र, वित्तीय क्षेत्र राम्रो अवस्था देखिएको छ तुलनात्मक रूपमा । गत वर्ष बैंकहरुले ६ महिना १३७ अर्ब कर्जा प्रवाह गरेका थिए । अहिले ६ महिनाको कर्जा प्रवाह १९३ अर्ब देखिएको छ ।’ 

सरकारको वित्त व्यवस्थापन चुनौतीपूर्ण देखिरहेको उनले उल्लेख गरे । ‘सरकारको राजस्व असुली गत वर्षको तुलनामा केही सुधार भएपनि अपेक्षित रूपमा हुन सकिरहेको छैन । आर्थिक गतिविधि अपेक्षित रूपमा विस्तार हुन सकेको छैन,' उनले भने, ‘पहिलो त्रैमासिकको आर्थिक वृद्धिदर ३.२ प्रतिशत रह्यो । ६ प्रतिशतको अपेक्षा गरेका थियौं । आम मान्छेले महसुस गर्ने मुद्रास्फीति मूल्य वृद्धि पनि उच्च छ ।’ सावधानी अपनाएकै कारण अर्थतन्त्र सुधार भइरहेको उनको भनाइ छ । 

स्वतन्त्र विज्ञ भुवन दाहाल निक्षेप संकलन अनुसार कर्जा प्रवाह नहुनु अर्थतन्त्रको समस्याको रूपमा लिन्छन् । अर्थशास्त्रमा समस्या देखिएपछि प्रभाव बैंक तथा वित्तीय संस्थाको वित्तीय विवरणमा देखिने उनको भनाइ छ । 

‘निष्क्रिय कर्जा बढेको देखिन्छ । यसले अर्थतन्त्रमा समस्या छ भन्नेमा कुनै शंका भएन । निजी क्षेत्र नीति निर्माता सबैले आत्मसाथ गरेर समस्या निराकरणमा लाग्नुपर्नेछ,' उनले भने । 

उनले थपे, ‘दक्षिण एसियाको तथ्यांक हर्यौं भने प्रति व्यक्ति आयमा हामी अफगानिस्तानभन्दा माथि छौं । बंगलादेशको कुरा गरौं भने पनि हाम्रो भन्दा दोब्बर छ । क्षेत्रफलको कुरा गर्ने हो भने हाम्रो र त्यहाँको एउटै हो । जनसंख्याको कुरा गर्ने हो भने हाम्रो भन्दा ५ गुण बढि छ ।’ 

अर्थतन्त्र भताभुंग भइसकेको अवस्था नरहेको उनले दाहालले बताए । ‘हामीकहाँ समस्याहरू छन्, समस्याका कारणहरू पनि थाहा छ । अर्थ मन्त्रालय, राष्ट्र बैंक, निजी क्षेत्र, बैंकरहरू सबै बसेर एक हप्तासम्म के के गर्नुपर्ने हो ? रोडम्याप कोरेर त्यो अनुसार काम गर्नुपर्नेछ,' उनको सुझाव छ । एक अर्कालाई आरोप लगाएर अर्थतन्त्र माथि उकास्न नसकिनेमा उनको जोड छ । अर्थतन्त्रको आकार कसरी बढाउनुपर्ने भनेर सोच्नुपर्नेमा उनको जोड छ । स्थायी सरकारको अवस्था नआएसम्म अर्थतन्त्रलाई दौडाउने अवस्था भने नआउने दाहालको तर्क छ ।