संस्कार नै खराब भएपछि राजनीतिमा वृद्ध आऊन् कि युवा ?

नेपालको राजनीतिमा युवाको नेतृत्व र हस्तक्षेपको सवाल आज भर्खरको आलोकाँचो सवाल होइन यो त केही वर्ष अगाडिदेखि उठदै आएको सवाल हो । आजभोलि एकाएक युवा नेतृत्वको बहस तातिनुको कारण भने नेपाली कांग्रेसको बडा महाधिवेशनमा दैलेखको दुल्ल नगरपालिका वार्ड न.३ बाट १९ वर्षीय किशोरी स्वस्तिका महत वडा सभापतिमा निर्वाचित हुन पुग्दा हो । यो नेपालभर चर्चापरिचर्चाको समाचार पनि भएको छ ।

नेपाली कांग्रेसको वडा महाधिवेशन चलेको कतिपय नेपालीहरूलाई त्यतिबेला मात्र थाहा हुन पुग्यो जतिबेला भदौ १९ गते दुल्लु नगरपालिका वार्ड न.३ मा १९ वर्षीय किशोरी महत वडा सभापतिमा निर्वाचित हुन पुगेको खबर छ्यापछ्याप्ति मिडियामा आयो । अहिलेसम्म देशको नेतृत्व गरेका वृद्ध नेताहरूको राजनीतिक कार्यशैली देखि आजित भएका नेपाली जनताहरू १९ वर्षमा एक किशोरी राजनीतिमा होमिनुलाई सकारात्मक तवरले लिएका छन् । यो चर्चा सामाजिक सञ्जालदेखि राजनीतिक गफगाफ हुने चिया पसलसम्म चल्ने गरेको छ ।

---

अधिकांस युवाहरू राजनीतिमा चासो नै नराख्ने । चासो राख्ने केही मध्य न्यून मात्रामा राजनीतिक दलमा आबद्ध हुने गर्छन् । छुटपुट केही मात्रै नेतृत्वमा हाबी हुन्छन् भने बाँकी कार्यकर्तामा मात्रै सीमित हुन्छन् । नेतृत्वमा आएका तिनै छुटपुट युवाहरूमध्ये पनि अधिकांश पैसा, पावर, गुण्डागिरी, नातावाद, कृपावाद, चाकरीवादकै श्रेयले नेतृत्वमा पुगेका हुन्छन् । यस्तो किसिमको राजनीतिक स्थितिमा म राजनीति गर्छु । यो देशको निम्ति केही राम्रो गरेर देखाउँछु भन्ने आँट र आत्मबल देखाउनु सर्वप्रथम ठूला कुरा हो । राजनीति फोहोरी खेल हो ।

आफ्ना सन्तानलाई अरु गरोस् राजनीति नगरोस् भनेर राजनीतिबाट टाढा बनाउने अभिभावकहरूको ठूलो जमातबाट निर्वाचित भएर १९ वर्षमा वडा पार्टीको जिम्मेवारी सम्हाल्न पुग्नु किशोरी महतको एक सुनौलो र चुनौतीपूर्ण अवसर हो । राजनीतिमा हरेक असल व्यक्तिहरू जसले सधंै असल कार्य गर्न सक्ने अठोट बोकेका हुन्छन्, उनीहरू राजनीतिमा लाग्न आवश्यक छ । जसमा उच्च नेतृत्वदायिक क्षमता र नैतिकता छ । देश र जनताको निम्ति राम्रो कार्य गर्ने संकल्प बोकेको छ । जसमा अनुशासन, निडर र निश्चल स्वभाव छ । त्यस्ता युवाहरू राजनीतिमा आउनु आजको आवश्यकता पनि हो ।

नेपाली समाजले फरक मुहार, महान विचार, उत्कृष्ट कार्यशैली भएको स्वाभिमानी तथा इमान्दार नेतृत्वको खोजी गरिरहेको छ । नेपालको सन्दर्भमा हरेक राजनीतिक दलका ६०÷६५ वर्ष उमेर पुगेका दोस्रो तहका नेताहरूलाई युवा नेता नै ठान्ने र उनीहरूलाई प्रमुख नेता सरह विश्वास नगरिदिने कार्यकर्ता छन् । नेता कार्यकर्ता र जनताको विश्वास नै जित्न नसक्ने नेताहरूको राजनीतिक जीवन युवा नेताको नाम उपनामले जोडिएर नै सकिन पुगेको हुन्छ । 

तर नेतृत्वको कार्यभार भने युवा उमेर हुँदा पनि तिनी युवा नेताले नपाउने व्यथा ज्यूँकोत्यूँ छ । गणतन्त्र प्राप्तिपछि नेपालको राजनीति केपी शर्मा ओली, शेरबहादुर देउवा, पुष्पकमल दाहाल, प्रचण्ड, माधवकुमार नेपाल, झलनाथ खनाल, आदि वृद्ध नेताहरूको नाममै अल्झिँदै आएको छ । हस्तक्षेपकारी भूमिका निर्वाह गरी कोही युवा नेतृत्व अगाडि आउन सकिरहेका छैनन् । मुख्यतः कार्यकर्ता मात्रामै थेगिएका छन्, हजारौं हजार युवा राजनीतिज्ञहरू । 

केपी ‘बा’ देखि महेश बस्नेत छोरासम्म, आरजु भाउजुदेखि मिनेन्द्र रिजाल काका सम्म, रामकुमारी झाँक्री दिदीदेखि स्वस्तिका महत बहिनीसम्मका थुप्रै व्यक्तिहरू राजनीतिमा संलग्न हुन पुगेका छन् । नेपालको राजनीतिक प्रणालीमा खराबदेखि असलसम्म । बौद्धिकदेखि चरित्रहीनसम्म नेता कार्यकर्ता भएका छन । तर असललाई टिक्न गाह्रो छ भने खराबलाई टिकिरहन सहज छ । राजनीतिमा युवा अगाडि आउनुपर्छ भन्ने पार्टीका नेताहरूले कहिल्यै युवाहरूलाई पार्टीको नेतृत्वमा स्थान र अवसर दिएका छैनन् । युवाहरू पनि क्षमताको रूपले त्यो स्थानमा पुग्ने इच्छा जाहेर गर्दैनन् । 

राजनीतिमा युवाहरूलाई ल्याउन अत्यधिक कठिन हुँदाहुँदै पनि राजनीति गर्छु भन्ने अठोट बोकेका युवाहरूलाई सही राजनीतिक मार्गनिर्देशन नहुँदा, क्षमताको उच्च मूल्यांकन र सम्मान नहुँदा न्यास्रो मानेर राजनीतिबाट विशुद्ध रहन पुग्नुपर्ने स्थिति निम्तिएको छ । नेपालका राजनीतिक दलको महाधिवेशनमा प्रतिनिधि बनाउँदादेखि पार्टीभित्रै नेतृत्वको उम्मेदवारी दिँदा गलत नियत भएका व्यक्तिलाई दिने ।

जनता, देश, समय, अवस्था र आवश्यकतालाई मध्यनजर गरेर राजनीतिक कार्यदिशा अगाडि बढाउनुपर्ने हुन्छ । युवाहरू खराब राजनीतिक संस्कारलाई फ्याँक्नका निम्ति लाग्नुपर्छ ।

 

पार्टी गलत व्यक्तिको कब्जामा पुगेपछि गलत व्यक्तिहरूले मात्र चुनावमा टिकट पाउने । पार्टीबाट टिकट पाएकामध्ये गलत नियत राख्नेले मात्र जित्ने । जितेका जनप्रतिनिधिमध्ये पनि अझ खराब र पूँजीपतिहरूले मात्र सत्ता र सरकारको जिम्मेवारी वहाली गर्ने जुन संस्कारको विकास नेपालको राजनीतिमा भएको छ यसले विध्वंसको राजनीति मौलाउन मद्दत पुगेको छ । 

राम्रो मान्छेले जनप्रतिनिधि बन्नलाई चुनावमा स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिए तापनि पैसा खर्च गर्न नसक्ने हुँदा जित्न नसक्ने स्थिति हुन्छ । पार्टीको नेतृत्व नै खराबले गरे देशको नेतृत्व गर्नलाई सही व्यक्ति कसरी अगाडि आउन सक्लान् र ? यस्ता विविध कुराले युवाहरूलाई राजनीतिक मैदानमा इमानदार नेता भएर टिकिरहन मुस्किल छ । यस्तो ग्रस्त राजनीतिक संस्कारमा एउटा इमानदार वृद्ध नेता हुन् या एउटा इमानदार युवा नेता उनीहरूलाई नेतृत्वको खुड्किलामा लात हानेर पछाडि फाल्ने कार्य बारबार दोहोरिने हुन्छ । 

विद्रोही र क्रान्ति हरेक पार्टीभित्र हुनुपर्छ । हरेक पार्टीको राजनीतिक कार्यदिशा प्रगतिशील र क्रान्तिकारी हुनुपर्छ । नेपालको राजनीति संस्कारमा विद्रोह अत्यन्तै आवश्यक परेको छ । चाकरीवाद, कृपावाद, नातावाद, गुण्डागिरी र पूँजीवादले हुमहुमाएको राजनीतिक संस्कारलाई अँगालेर अगाडि बढने भए त युवा आउन या वृद्ध आउन कुनै फरक पर्ने छैन । जसमा सक्षमता, विकासको निम्ति प्रष्ट विचार र राजनीतिक अनुशासन कायम छ तिनी व्यक्तिहरू युवा भएता पनि वृद्ध भएता पनि राम्रो कार्य गरेर अगाडि बढन सक्छन् । 

आज कति युवा कार्यकर्ता भएर आय त्यसको गणना मात्र गर्ने पार्टीले कति युवा वर्ग नेतृत्वमा आय त्यसको गणना पनि गरेर धेरैलाई नेतृत्वमा ल्याउन प्रयत्नरत हुनुपर्छ । १६ देखि ४५ वर्ष उमेर समूहका युवाहरूको राजनीतिक नेतृत्वको हालत कुन स्थानमा छ गम्भीर हुनुपर्छ । एमाले, कांग्रेस, माओवादी, नेकपा एकीकृत समाजवादीसँगै अन्य नयाँ राजनीतिक दलको महाधिवेशनमा पार्टीको सिँगो नेतृत्व गर्न तथा देशकै नेतृत्व गर्ने इच्छाशक्ति बोकेर युवाहरू अगाडि आउनुपर्छ । असल चरित्र भएका युवाहरूलाई साथ, सहयोग तथा समर्थन दिनुपर्छ । राजनीतिक दलको नेतृत्वमा खराव व्यक्ति हाबी हुँदा देशकै नेतृत्वमा खराब व्यक्ति पुग्न जान्छन् । तसर्थ युवाहरूलाई संख्यात्मक मात्रामा राजनीतिमा आगमन गराउने भन्दा पनि असल र क्षमतावान युवा युवतीहरूलाई नेतृत्वमा अगाडि बढाउन केन्द्रित हुनुपर्छ ।

अहिलेको चरम समस्या भनेको महिलाहरूलाई आफ्नो चरित्र बचाएर राजनीति गर्नुपर्ने अवस्था निम्तिएको छ । कुनै महिलाले राजनीतिमा नेतृत्व गरे कुनै पुरुष नेता सँगको गोप्य सम्बन्धले बेइज्जत गर्ने । एक इमानदार मान्छेले राजनीति गरे खराब नेताको संज्ञा दिने । एक युवाले आफ्नो क्षमता र संघर्षले राजनीतिक नेतृत्व गरे चाकरीको संज्ञा दिने यथार्थतम् कहानी र घटनाहरू हाम्रो नेपाली समाजमा व्यापक छ । तर अत्यधिक मात्रामा यहीँ राजनीतिक संस्कारले प्रश्रय लिएको छ । 

यसले सिंगो राजनीतिलाई नै दुर्गन्धित बनाएको छ । कुनै नेतासँग यौन सम्बन्ध जोडेर नेता भएका महिला पनि होलान् केही । गुण्डागिरी गरेर युवा नेता ठानिएका पनि छन् । बाहिर इमान्दारीको ढ्याङ्ग्रो ठोकेर सबैभन्दा खराब कार्य गर्ने, भ्रष्टाचार गर्ने नेता पनि छ्न । नभएका हैनन् यस्ता मान्छे र प्रवृत्तिबाट जोगिएर अगाडि बढ्नुपर्छ । त्यसैले खराब किसिमको राजनीतिक संस्कारबाट युवाहरूलाई सुरक्षित राख्नुपर्छ ।

राजनीतिक मार्गनिर्देशन असल बाटोतिर हुनुपर्छ । खराब राजनीतिक संस्कार बोकेका खराब नेताहरूबाट खराब राजनीतिक मार्गनिर्देशन मात्र प्राप्त हुन्छ । त्यसैले कतिपय सन्दर्भ जनता, देश, समय, अवस्था र आवश्यकतालाई मध्यनजर गरेर राजनीतिक कार्यदिशा अगाडि बढाउनुपर्ने हुन्छ । युवाहरू खराब राजनीतिक संस्कारलाई फ्याँक्नका निम्ति लाग्नुपर्छ ।

प्रत्येक राजनीतिक दलको युवा तथा विद्यार्थी संगठन छन् । हजारौं हजार युवा कार्यकर्ता पार्टीमा रहेता पनि नेतृत्वमा आउन नदिएको हो कि नेतृत्व गर्न युवाले नसकेका हुन् ? भन्ने प्रश्न सबैले उठाउने प्रश्न हो । त्यसैले युवाले शक्तिको दम्भ र प्रयोगभन्दा कुशल क्षमता र जिम्मेवार व्यवहारको प्रदशनतर्फ केन्द्रित हुनुपर्छ ।

नेताहरू युवा, वृद्ध तथा बालबालिका सबैको विश्वास र आशाको धरोहर बन्न सक्नुपर्छ । जनताले भन्ने गर्छन् ‘वार्डमा मात्र एक दुईजना युवा आएर कुनै परिवर्तन हुन सक्दैन जब कि केन्द्रमा ६५÷७० पुगेका नेताहरू एकलौटी रूपमा पार्टीलाई कब्जा गरेर बसेका हुन्छन् ।’ खै त राम्रो मान्छेलाई राजनीतिमा टिक्न दिएको? खै राम्रो काम गर्न दिएको ? खै त राम्रो कार्य गर्न सकेको युवा भएर पनि? यस्ता थुप्रै सवालको बहस सानो लेखमा अटाउँदैन पनि । 

तर यसको मुख्य समाधान भनेको असल क्षमतावान युवाहरूलाई राजनीतिमा ल्याउने र उनीहरूलाई असल मार्गनिर्देशन तथा संरक्षण गर्ने नै हो । नेपालका हरेक पार्टीको महाधिवेशनमा, स्थानीय चुनावमा, संघ तथा प्रदेशको चुनावमा असल र सक्षम युवाहरू जितेर सत्ता र सरकार सञ्चालनमा आउनुपर्छ । यद्यपि उहीँ खराब प्रवृतिलाई अंगालेर खराब युवाहरू राजनीतिक नेतृत्वमा आय झन्  दुर्गतिको राजनीतिले देश छटपटाउन पुग्नेछ ।

तसर्थ युवा तथा वृद्ध राजनीतिमा आउनुमा कुनै तात्विक फरक देखापर्ने छैन । त्यसैले युवा मात्र भन्दा पनि असल, अनुशासित, निष्ठावान, क्षमतावान युवाहरू मात्र राजनीतिक नेतृत्वमा आउनु आजको जरुरत हो । नत्र त स्वार्थ, लोभ, लालच तथा अपराधमा फसेका युवाहरू र भ्रष्टाचारलाई अंगालेर इमानदारीको भाषण गर्ने वृद्ध नेताहरूमा कुनै फरक पनि रहँदैन ।
 
नेपाली जनतालाई मदन भण्डारी र बीपी कोइराला जस्ता जनप्रिय नेताहरू चाहिएको कुरा व्यक्त गरिरहेका हुन्छन् । तसर्थ राजनीति उमेरको श्रेय, वर्ग, लिंग, भूगोलको श्रेयले भन्दा पनि उच्च क्षमता र असल व्यवहारको श्रेयले चल्नुपर्छ । उमेर र समयको अन्तरमा आउने नयाँ युगले पुरानो राजनीतिको राम्रो संस्कारमात्र अनुसरण गरी बाँकी नयाँ अनि राम्रो कार्य गर्न लाग्नुपर्छ । वृद्ध नेताले नेतृत्व गर्दा र युवा नेताले नेतृत्व गर्दाको सरकारको थुप्रै सकारात्मक अन्तरफरक प्रमाणित गर्न सक्नुपर्छ । 

राम्रो फल पाउनलाई असल तथा लगनशील युवा नेतृत्वलाई अगाडि बढाउनुपर्ने हुन्छ भन्ने कुराको बोध युवाहरूले पार्टी नेतृत्व गर्दा होस् या सरकारको नेतृत्व गर्दा होस् पुष्टि गर्नुपर्ने हुन्छ । दीपक मनाङे, महेश बस्नेत, अफताब आलम, रेशम चौधरी जस्ता नेताहरू जिताउँदै आएको समाजले अब असल र खराब छुट्टायाएर असल युवा नेता जिताउने सामथ्र्य राख्नुपर्ने नै हुन्छ ।